Mars en Venus ed. 1991
Hue Mars en Venus tsaemen bueleerden (Jan Smeken?) 1551
[Teksteditie in: M. Gosman (ed.), Europees toneel van Middeleeuwen naar Renaissance. Boek Werk, Groningen, 1991, pp. 229-302]
[Hummelen 1 D 11 / paralleltekst: 3 S 6]
Auteur
Op folio 1r bevinden zich de aanwijzingen Smeecken fecit en Antwerpen. Op folio 25r staat: Smeecken fecit / Reijer Gheurtsz scripsit / a° 1551 in / novembri. Blijkbaar was dus Reijer Gheurtsz in 1551 de afschrijver van het stuk. Was de auteur de Brusselse rederijker Jan Smeken? Dan moet het stuk van vóór 1517 dateren, want dat is Smekens sterfjaar [ed. 1991: 231, Knuvelder I 1970: 400-401, Pleij 2007: 699-701].
Genre
Een ‘spel van zinnen’ (volgens de editie van 1621).
Situering / datering
Dit spel (1128 versregels) bleef bewaard in een handschrift uit de zogenaamde verzameling-Gheurtsz (Brussel, Koninklijke Bibliotheek, ms. II 368), dat in 1551 werd geschreven door Reijer Gheurtsz. Het stuk zelf werd misschien geschreven door Jan Smeken, vóór 1517. Een andere versie, met varianten, bleef bewaard in de in 1621 bij Jan van Waesberghe te Rotterdam verschenen druk Den Handel der Amoureusheyt, waar Mars en Venus samen met drie andere toneelwerken wordt toegeschreven aan J.B. Houwaert. Bedoelde men dat Houwaert de bewerker was van het oorspronkelijke spel?
Inhoud
De sinnekes zorgen ervoor dat Mars en Venus (welke laatste door haar man Vulcanus verwaarloosd wordt) op elkaar verliefd worden en met elkaar het bed delen. Apollo ontdekt hen echter ’s morgens en gaat het melden aan Vulcanus, die het overspel wil bekend maken aan de andere goden. Die andere goden komen vervolgens Mars (en Venus) berispen, maar ook Vulcanus gaat niet vrijuit, want wie zijn vrouw tot schande maakt, maakt ook zichzelf tot schande.
Thematiek
Amoureus-moraliserend, dus ‘vroed-amoureus’. Natuurlijk wordt het overspel van Venus met Mars afgekeurd, maar als nog afkeurenswaardiger wordt het gedrag van de incompetente echtgenoot Vulcanus voorgesteld. De moraal op het einde blijkt te zijn dat men vrouwen niet mag schandaliseren: niet door hun overspel publiek te maken, maar in de eerste plaats ook niet door je als man zo te gedragen dat je je vrouw bijna tot overspel verplicht. Wat ons overigens opvalt, is dat dit spel wel erg sterk de Renaissance aankondigt, en dat voor een stuk dat zou dateren van circa 1500…
Receptie
Manifest stadsliteratuur. Het betreft hier een rederijkersspel, misschien van een Brusselse stadsrederijker. Verbanden met Brussel en Antwerpen.
Profaan / religieus?
Manifest profaan. Interessant ook in verband met erotisch taalgebruik.
Geraadpleegde lectuur
[explicit 17 juli 1996]
