Niev Clucht Boecxken ed. 1985

Een niev Clucht Boecxken

(anoniem) circa 1600

[Kritische teksteditie: W.L. Braekman (ed.), Een Nederlands raadselboek uit de zestiende eeuw. Scripta 15 – Mediaeval and Renaissance Texts and Studies, Omirel-UFSAL, Brussel, 1985]

Auteur

Anoniem.

Genre

Een raadselboek, geschreven in Middelnederlands proza.

Situering

Het boekje werd rond 1600 gedrukt door Pauwels Stroobant te Antwerpen. Slechts één exemplaar bleef bewaard (Antwerpen, Museum Plantijn-Moretus). Rond 1549 verscheen reeds een vroegere druk van dit werkje, maar daarvan bleef geen enkele exemplaar bewaard. Bij de samenstelling van zijn raadselboek maakte de auteur gebruik van (minstens vier) verschillende bronnen.

Inhoud

357 raadsels.

Thematiek

‘In het hier uitgegeven raadselboekje overwegen volgens Braekman (…) de niet-raadbare raadsels, kennisvragen waarvan men de oplossing weet of niet weet en waarvan de vraagstelling direct is en niet omschrijvend of misleidend. Hij neemt aan dat deze niet-raadbare raadsels oorspronkelijk aan personen werden voorgelegd om ze als volwaardig lid van een sociale gemeenschap te kunnen aanvaarden’ [Franssen 1986: 97].

Receptie

Stadsliteratuur. Verband met Antwerpen.

Profaan / religieus?

Profaan.

Persoonlijke aantekeningen

In een tijdschriftartikel wilde Dieuwke van der Poel aantonen dat de minneraadsels uit dit boekje (de vragen 307-321) teruggaan op Middelnederlandse bronnen, die zelf soms weer teruggaan op Oudfranse bronnen [Van der Poel 1991]. Van de vragen 284-306 kon Braekman de bronnen al achterhalen. Voor haar onderzoek deelt Van der Poel de vragen in in drie groepen…

• 307-315: deze zijn verwant aan vier andere Middelnederlandse raadselverzamelingen. Zij gaan net als de raadsels uit Een niev Clucht Boecxken terug op Oudfranse minneraadsels op rijm. Deze laatste hebben trouwens nog aanleiding gegeven tot twee andere, onafhankelijke vertalingen in het Middelnederlands. Die minneraadsels waren in de vijftiende en zestiende eeuw dus blijkbaar erg geliefd.
• 316: deze vraag is verbonden met de Limborch-teksten. Een directe bron kan niet aangewezen worden. Van dit raadsel zijn ook twee Oudfranse versies overgeleverd en nog twee Middelnederlandse. De antwoorden verschillen van bron tot bron. Dit heeft te maken met de aard van het genre der minneraadsels: niet het antwoord zelf was belangrijk, wel de vorm waarin men het antwoord formuleerde (het was namelijk een spelletje, die minneraadsels).
• 317-321: deze vragen vertonen verwantschap met Van der feesten een proper dinc. Zij vormen er een nieuw, zij het bewerkt, fragment van.

Van der Poel besluit: tussen de verschillende Middelnederlandse raadselverzamelingen bestaat er een ingewikkeld net van verwantschappen. Dit wijst erop dat er allerlei, schriftelijke én mondelinge tussenstadia zijn geweest. Voor algemene informatie over de Middelnederlandse minneraadsels, zie p. 447.

Geraadpleegde lectuur

• Franssen 1986: P.J.A. Franssen, “(recensie van de editie-1985)”, in: Spiegel der Letteren, jg. 28 (1986), nr. 1-2, pp. 96-99.
• J.H. 1986: J.V.H., “(recensie van de editie-1985)”, in: Volkskunde, jg. 87, nr. 1 (januari-maart 1986), pp. 70-71.
• Van der Poel 1991: Dieuwke E. van der Poel, “De minneraadsels uit Een niev Clucht Boecxken (ca. 1600) en enkele verwante teksten”, in: De nieuwe taalgids, jg. 84, nr. 5 (september 1991), pp. 431-447.

[explicit 17 november 2021]