Lurker 1967a
“Die Pflanze in der Bildwelt des Hieronymus Bosch” (Manfred Lurker) 1967
[in: Studium Generale, 20 (1967), pp. 342-351]
[Ook vermeld in Gibson 1983: 59 (D76)]
Lurker stelt vast dat er binnen de Bosch-exegese geen eensgezindheid bestaat: het aantal elkaar tegensprekende opvattingen is omvangrijk. Bosch nam uit de hem omringende werkelijkheid kleine bestanddelen en bracht deze vervolgens samen in zijn hybride creaties. Hierin openbaart zich naar verluidt de onnatuurlijkheid van een gedemoniseerde, goddeloze wereld. Bosch was een kind van zijn tijd, een tijd waarin verschillende geestesstromingen en wereldopvattingen (duivelgeloof, humanisme, dogmatisch christendom, ketterij, mystiek, alchemie) door elkaar liepen en elkaar kruisten.
Voor Bosch is het landschap niet louter een verschijningsvorm, maar drager van betekenissen: de natuur ademt de geest van de mensen en duivels die haar bewonen. Het landschap wordt zo een geestelijke ruimte, een gedachte. Lurker gaat vervolgens nader in op een aantal karakteristieke boomvormen bij Bosch en op een aantal vruchten en bloemen (lelie, druif, eikenblad, appel, klaproos, aardbei, braambes, kers, doornappel, distel, orchidee). Wanneer Bax het plukken en eten van vruchten als erotisch interpreteert, dan is dit te beperkt: veeleer moeten we deze handelingen duiden als het stillen van de levenshonger. Bij Bosch staan de ‘volle’ vruchten (bessen, kersen) tegenover de naar het kwade verwijzende holle vruchten.
Lurker zegt ten slotte ook nog enkele dingen over het boommotief bij Bosch. De kale boom in de tekening Het veld heeft ogen is een symbool voor de kunstenaar zelf en is tegelijk een ‘wereldboom’, want elke mens staat, vanuit zichzelf bekeken, in het centrum van de wereld. Ook andere bomen zijn bij Bosch een beeld van het Zelf en een symbool van de veranderende mens. Speciale aandacht besteedt Lurker aan de hazelaar en aan de wilg. Dorre takken verwijzen naar de zondigheid.
Dit artikel is weinigzeggend en oppervlakkig, springt van de hak op de tak, steunt te veel op apodictische beweringen en bevat ook een aantal kijkfouten.
[explicit]
