Pokorny 2022
“Illuminated Manuscripts as a Main Source of Hieronymus Bosch” (Erwin Pokorny) 2022
[in: Bernadett Tóth en Ágota Varga (red.), Between Hell and Paradise – The Enigmatic World of Hieronymus Bosch. Tentoonstellingscatalogus (Boedapest, Museum of Fine Arts, 8 april – 17 juli 2022), Museum of Fine Arts, Boedapest, 2022, pp. 44-57]
Dit essay geeft een aantal voorbeelden die aantonen dat heel wat aspecten van Bosch’ oeuvre (ideeën, motieven, composities, zelfs schildertechniek) beïnvloed werden door (in de meeste gevallen Frans-Vlaamse) verluchte handschriften, vooral door de erin voorkomende drolerieën. Door deze marginale groteske voorstellingen te transfereren naar grote geschilderde panelen creëerde Bosch iets heel nieuws. Bovendien werd Bosch ook beïnvloed door de illustraties in vroege drukken (reisverslagen, encyclopedieën, boeken over natuur en jacht).
Doorheen de tekst pleit Pokorny voortdurend voor een vroege datering van het Tuin der Lusten-drieluik, waarbij één van de argumenten is dat de verluchte handschriften die de triptiek beïnvloedden, hoofdzakelijk dateren uit de periode 1460-1480. Volgens de auteur stelt het middenpaneel van dit drieluik wellicht het aards paradijs voor als eindbestemming voor die verrezenen die zonder zonde hebben geleefd, maar niet vroom genoeg om naar de hemel te gaan. Dit thema wordt ook aangetroffen in verluchte handschriften. Verder wijst Pokorny op een stijlverwantschap tussen Simon Marmion en Bosch, en hij suggereert zelfs dat Bosch misschien een leerling is geweest in het atelier van deze meester uit Valenciennes, die zowel schilder als illuminator was.
De voorbeelden die hier door Pokorny aangebracht worden, tonen duidelijk aan dat het Bosch-oeuvre en de miniatuurkunst verwant zijn, maar geen van deze voorbeelden gaat verder dan parallellen, behalve misschien in het geval van de wildeman die een vliegende griffioen berijdt in het Getijdenboek van Engelbert II van Nassau (vergelijk de naakte man op een vliegende griffioen op het middenpaneel van de Tuin). Het mag nochtans niet onopgemerkt blijven dat de website van de Bodleian Library dit getijdenboek dateert ‘circa 1470-1490’, terwijl Pokorny dateert ‘circa 1475-1482’, op die manier zijn vroege datering van de Tuin ondersteunend.
[explicit 18 augustus 2022 – Eric De Bruyn]
