Van der Stap 1967
“Het experiment van Jeroen Bosch – Aantekeningen bij de tentoonstelling in Den Bosch” (T. van der Stap) 1967
[in: Streven, jg. 35, nr. 2 (november 1967), pp. 128-131]
[Niet vermeld in Gibson 1983]
Van der Stap maakt enkele notities naar aanleiding van de Bosch-tentoonstelling in ’s-Hertogenbosch (1967). De monsters die Bosch schildert, zijn onbestaanbaar maar wij accepteren hen omdat ze ons gepresenteerd worden als een tastbare, vleselijke en concrete realiteit. Bosch sluit aan bij een lange traditie maar tegelijk experimenteert hij: hij probeert hoe ver hij kan gaan in het geloofwaardig oproepen van een onbestaanbare bizarre wereld. Zijn landschappen zijn daarentegen zeer realistisch. Hier betrappen we een andere Bosch: zijn scherpzinnige waarneming van de natuur zou richtinggevend blijken voor de schilderkunst van de toekomst.
Steeds duidelijker wordt het de laatste tijd dat Bosch de stof voor zijn monsters en duivels aantrof in de volksboeken, in de astrologische bespiegelingen over de planetenkinderen, in de marge van getijdenboeken, in de moraaltraktaatjes en zegswijzen van zijn tijd. Bosch’ droomwereld bevindt zich op een breukpunt. Nog eenmaal groeit de middeleeuwse visie uit tot een apotheose die pas bij de navolgers zal verzanden tot maniërisme. Maar tegelijk tekent zich in deze door de illusie beheerste schilderijen de horizon af van een tijd die zich om droom noch om duivel meer bekommert.
[explicit 1 januari 2015]
