Hieronymus van Aken / Hieronymus Bosch: His Life and Portraits

Van Dijck 2001b

“Hieronymus van Aken / Hieronymus Bosch: His Life and ‘Portraits’”

(G.C.M. van Dijck) 2001

[in: Jos Koldeweij, Bernard Vermet en Barbera van Kooij (red.), Hieronymus Bosch. New Insights Into His Life and Work. Museum Boijmans Van Beuningen – NAi Publishers – Ludion, Rotterdam, 2001, pp. 8-16.]

Lucas van Dijck vat in deze bijdrage aan de wetenschappelijke catalogus van de Bosch-tentoonstelling te Rotterdam (2001) twee hoofdstukken van zijn min of meer gelijktijdig verschenen boek samen [vergelijk Van Dijck 2001a]. Van Dijck resumeert de belangrijkste bevindingen van zijn jarenlang archiefonderzoek (van de Bossche Schepenakten en van de rekeningboeken van de Onze-Lieve-Vrouwe-broederschap) en gaat ook even in op de vraag of er (zelf)portretten van Bosch bewaard bleven.

Wat de biografie van Bosch betreft, legt Van Dijck vooral nadruk op de volgende punten.

• In de archieven wordt Bosch 36 maal Jheronimus, negen maal Joen en twee maal Jeroen genoemd. Van Dijck pleit ervoor om in het vervolg alleen nog te spreken van Jheronimus (of Joen) van Aken en van Jheronimus Bosch. Waarom dit voor de auteur zo’n punt is, is ons niet helemaal duidelijk. [p. 10]
• Tussen 1474 en 1481 is Jheronimus afwezig in de archieven. Van Dijck is van mening dat Jheronimus in deze periode (ongeveer van zijn 24ste tot zijn 30ste) buiten ’s-Hertogenbosch verbleef, misschien in verband met zijn opleiding. Er is geen enkele aanwijzing dat hij aan de Leuvense of Keulse universiteit studeerde. [pp. 11 / 13]
• Jheronimus was niet rijk en zijn vrouw was welgesteld, maar niet in overdreven mate. Na zijn dood blijkt Jheronimus weinig kapitaal te hebben nagelaten. Hij was geen zakenman: de enige keren dat hij iets koopt of verkoopt, is dat in naam van zijn vrouw en met geld van zijn vrouw. [p. 14]

Bosch en zijn vrouw Aleid van de Meervenne werden hoogstwaarschijnlijk rond 1450 geboren (Aleid was wellicht iets ouder dan haar man) [pp. 10-11]. Toen hij ongeveer twaalf was, verhuisde Bosch’ familie naar de Markt [p. 9]. Hij kwam uit een schildersfamilie en kreeg zijn opleiding waarschijnlijk in het familieatelier van zijn vader [p. 9]. Jheronimus was een lagere clericus (alleen clerici konden gezworen lid worden van de Onze-Lieve-Vrouwe-broederschap) en dus heeft hij waarschijnlijk de Latijnse school in ’s-Hertogenbosch gevolgd [p. 9]. Zijn vader Anthonius stierf in 1478, toen Jheronimus ongeveer 28 jaar oud was [p. 10].

Jheronimus’ moeder was een natuurlijk kind en ook in de familie van zijn vrouw waren er een aantal natuurlijke kinderen. Aan dit verschijnsel werd in die tijd geen aanstoot genomen [p. 12]. Aleids enige broer, Godefridus van de Meervenne, had aan een universiteit gestudeerd, maar stierf jong in 1484 [p. 13]. Na hun huwelijk gingen Jheronimus en Aleid wonen in een huis aan de Markt, In den Salvatoer, dat Aleid geërfd had [pp. 12-13]. Hun huwelijk was kinderloos [p. 13]. Jheronimus stierf in augustus 1516, wellicht ten gevolge van een epidemie in ’s-Hertogenbosch [p. 14].

Het portret van Bosch is waarschijnlijk bewaard in een tekening in het Recueil d’Arras (circa 1560). Een prent en een schilderij uit de zestiende eeuw zijn waarschijnlijk gebaseerd op deze tekening. Van Dijck vermoedt zelfportretten van Bosch in de Doornenkroning (Escorial) en in de Aanbidding der Wijzen (Philadelphia). In die vermoedelijke zelfportretten is Bosch echter bijna een generatie jonger dan in de tekening, die een man toont van ongeveer zestig jaar oud.

[explicit]