Campbell 2000
THE ESSENTIAL HIERONYMUS BOSCH
(W. John Campbell) 2000
[Harry N. Abrams Inc., New York, 2000, 112 blz.]
Het valt op hoe de Amerikaanse criticus en auteur W. John Campbell in dit kleine, populariserende boekje van in het begin de aandacht probeert te trekken van een zeer breed (in de eerste plaats jong?) lezerspubliek, door het gebruik van ‘hip’ overkomende woorden, formuleringen en verwijzingen zoals gif photos, big druggie, blah blah, demonic theme park of Hell (demonisch pretpark in de Hel), sigh en the television series Seinfeld. Het is de vraag of dit brede publiek vervolgens ook bekoord kan worden door de eerder wollige opmerkingen in verband met Bosch’ stijl op de eerste bladzijden. Wie wat meer vertrouwd is met de Bosch-exegese, zal bovendien opmerken dat van de eerste vijf schilderijen die in deze context worden besproken, er slechts één met zekerheid aan Bosch kan worden toegeschreven, wat Campbells notities omtrent stijl eigenlijk waardeloos maakt.
Deze publicatie vertoont alle zwakheden van weinig geslaagde populariserende Bosch-literatuur. Er worden regelmatig correcte zaken verteld, maar het blijft allemaal zeer oppervlakkig, zelden of nooit wordt de kernboodschap van een schilderij blootgelegd, al te vaak lezen we mistige of niet ter zake doende uitspraken, en af en toe gaat het om regelrechte flaters. Positief is in elk geval dat Campbell beklemtoont dat Bosch een onverdacht-katholieke boodschap brengt: ‘He never tired of lecturing people on the dangers of their un-Christianlike behavior’ (p. 6), en: ‘Understanding the details of Roman Catholicism is the key to grasping the meaning of these paintings’ (p. 56). Min of meer correct is ook wat over Bosch’ beeldentaal wordt gezegd: ‘Cryptic language that piled riddle upon riddle but whose basic meaning, once decoded, proves clear and unambiguous’ (p. 15).
Een voorbeeld van niet ter zake doende opmerkingen is wat gezegd wordt over de dorre boom op het Rotterdamse Sint-Christoffel-paneel: ‘The dead tree with its inhabited, broken pot on the right is far stranger, and may refer to a biblical or local proverb. In Corinthians I: 7-20, people are admonished to remain content with their status in life. In 15th-century proverb lore this translates as “To dwell in one’s calling”. Quite literally, this might caution the local potters to live within their means’ (p. 66). Waar slaat dit op?
Voorbeelden van regelrechte flaters zijn het interpreteren van de Christus-figuur bovenaan op het middenpaneel van De Hooiwagen als wanhopig, en van de Jozef-figuur op het linkerluik van de Prado-Aanbidding der Wijzen (bezig met het drogen van de doeken van het Jezuskind) als ‘a woman huddled by a fire’ (p. 109). Op de achterflap wordt de New York Times geciteerd: ‘Be an expert in 5 minutes’. Een flauwe grap, even flauw als de inhoud van dit boekje.
[explicit 22 december 2024 – Eric De Bruyn]
