Chronicon (Willelmus Procurator) tot 1332

[Teksteditie: Marijke Gumbert-Hepp m.m.v. J.P. Gumbert (ed./vert.), Willem Procurator. Kroniek. Verloren, Hilversum, 2001 = Chronicon ed. 2001]

Genre

Een in Latijns rijmproza geschreven kroniek (waarbij de zinnen bij de natuurlijke adempauzes rijmen), met regelmatig korte passages in (Latijnse) epische verzen.

Auteur

Willelmus Procurator, die geboren werd rond 1295 en stierf kort na 1332, waarschijnlijk op 18 april 1335 [ed. 2001: 9-10]. Hij was eerst kapelaan bij de Heren van Brederode en trad na een wonderbaarlijke genezing van een ernstige ziekte in in het klooster Egmond, alwaar hij zijn kroniek schreef [ed. 2001: 330-331 (1324/1)].

Situering / datering

Deze kroniek werd overgeleverd in één handschrift: Hamburg, Staats- und Universitätsbibliothek, Cod. hist. 17. De tekst begint met het jaar 1168 en loopt door tot in 1332. Van deze tekst heeft wellicht nooit meer dan het ene, autografe exemplaar bestaan dat we nu nog hebben [ed. 2001: 34].

Inhoud

De tekst bestaat uit vier delen. Van 1168 tot 1205 worden de Egmondse Annalen overgenomen met ingevoegd onder meer stukjes uit Martinus van Troppau. Van 1206 tot 1321 zijn Martinus van Troppau en de Egmondse Annalen de bronnen, met andere ingevoegde stukken. Vanaf 1322-1323 wordt de inhoud rijker en van 1324 tot 1332 beschrijft de auteur duidelijk zijn eigen tijd [ed. 2001: 13/15].

Thematiek

De auteur ziet de geschiedenis als een geschiedenis van hooggeplaatste personen, waarbij de graaf van Holland het centrum van de wereld is. Hij geeft graag morele lessen en heeft een bijzondere belangstelling voor praktijken van zwarte magie. Slechts sporadisch vermeldt hij een economisch gegeven. Wij krijgen met dit alles een beeld van de opvattingen van een geletterd man in de eerste helft van de veertiende eeuw over wat zich in zijn eigen tijd afspeelde. [ed. 2001: 15-22]

Receptie

Kloosterliteratuur (klooster Egmond, in het noordwesten van Nederland, vlakbij de Noordzee). Er zijn wel nauwe banden tussen dit klooster en de graven van Holland.

Profaan / religieus?

Profaan, met religieuze inslag.

Persoonlijke aantekeningen

In het Woord vooraf schrijft Marijke Gumbert-Hepp: ‘Ik leef niet in de illusie dat hiermee nu een mooie literaire tekst is geproduceerd, maar ik denk wel dat er een goed werkinstrument is ontstaan, vooral voor historici, voor wie het belangrijk is dat het werk van Willelmus Procurator toegankelijk is’ [p. 7]. De nagel op de kop! Willelmus’ Chronicon is manifest géén ontspannende vakantielectuur en vraagt van de lezer een inspanning om de tekst van kaft tot kaft door te nemen. Rond 1323 krijgen we wel plots een aantal ‘lekkere’ verhalen, waarbij de uitweiding over een aantal monniken die een hostie samen met een kat en padden bij een viersprong in de grond begroeven, het meest tot de verbeelding spreekt. Dat duurt echter maar eventjes, en al gauw is het weer historische gebeurtenisjes doorkauwen geblazen. We hebben over dit boek dan ook enkele jaren gedaan, met forse leesellipsen tussenin weliswaar.

In verband met Bosch valt in deze veertiende-eeuwse kroniek weinig of niets te rapen. Alleen de vermelding van een homofiel die op de brandstapel werd gezet (in 1320) en de vermelding van een ridder die een bode van de Franse koning gedood had door diens lans in zijn anus te steken (in 1323, vergelijk sommige hellestraffen bij Bosch). Voor het overige is Ericus Comestor (Eric de Boekenvreter) blij dat hij deze leesbeproeving achter de rug heeft.

[explicit 9 augustus 2007]