Een boecxken gemaket van suster bertken

Suster Bertkens boeck

(Suster Bertken) 1518

[Teksteditie: Joh. Snellen (ed.), Een Boecxken gemaket van Suster Bertken die LVII iaren besloten heeft gheseten tot Utrecht in dye Buerkercke, naar den Leidschen druk van Jan Seversen opnieuw uitgegeven, met aanteekeningen en een inleiding. Herdrukken van de Mij. Der Nederlandsche Letterkunde – 3, A. oosthoek, Utrecht, 1924 = Suster Bertken ed. 1924]

Teksteditie: A.M.J. van Buuren (ed.), Suster Bertken, twee bij Jan Seversz in Leiden verschenen boekjes (’s-Gravenhage, Koninklijke Bibliotheek, 227 G 46) in facsimile uitgegeven, met een inleiding. Stichting UTI, Utrecht, 1989 = Suster Bertken ed. 1989]

[NK 308/309]

Auteur

De Utrechtse stadskluizenares Berta Jacobs (Zuster Bertken), die overleed in 1514.

Genre

Twee postincunabelen met religieuze inhoud (proza/liederen).

Situering / datering

De twee boekjes [(a) en (b)] waar het hier om gaat, werden door Jan Berntsz te Utrecht uitgegeven:

• (a) twee maal, telkens één exemplaar bewaard. Het ene, waarschijnlijk daterend van 1516, incompleet. Het andere, eveneens waarschijnlijk uit 1516, compleet.
• (b) bewaard in één exemplaar, gedateerd 1516.

Ook Jan Seversz te Leiden gaf de twee boekjes uit:

• (a) in 1516 (één exemplaar bewaard) en waarschijnlijk in 1518.
• (b) in 1518.

De twee laatstgenoemde drukken bleven bewaard samengebonden in één band (Den Haag, K.B., 227 G 46). Deze exemplaren lagen aan de basis van de edities in 1924 en 1989. Van beide boekjes berusten ook exemplaren, eveneens in één band gebonden, in de U.B. van Leiden (het tweede boekje is daar echter niet compleet).

De twee boekjes werden ook gedrukt te Antwerpen, door Willem Vorsterman, rond 1520. Van beide is nog één exemplaar bekend.

Van (a) bestaan dus in totaal nog zes exemplaren, van (b) vier. Misschien heeft er nog een oudere Leidse druk uit 1514 bestaan [ed. 1989: 35-36].

Inhoud

Druk (a), Een boecxken gemaket van suster bertken, is een ‘passieboekje’: het geeft in proza overwegingen bij de Passie, geordend volgens de kerkelijke getijden. (b), Suster Bertkens boeck, bevat vier gebeden, een traktaat over Kerstmis, een mystieke dialoog en een achttal liedjes [ed. 1989: 11].

Thematiek

Stichtelijk. Het werk van Zuster Bertken bevat ook (bescheiden) mystieke elementen [ed. 1989: 18/22].

Receptie

Het werk van Zuster Bertken sluit aan bij de Moderne Devotie. Vóór zij recluse werd, was zij hoogstwaarschijnlijk een kloosterzuster in het Utrechtse Jeruzalemconvent van de augustinessen [ed. 1989: 11-12]. We hebben hier dus te maken met ‘kloosterliteratuur binnen de stad’. Duidelijk verband met Utrecht.

Profaan / religieus?

Manifest religieus.

Verdere lectuur

• Van Aelst 1995: José van Aelst, “Geordineert na dye getijden. Suster Bertkens passieboekje”, in: Ons Geestelijk Erf, deel 69, afl. 2 (juni 1995), pp. 133-156.
• Van Aelst 1998: José van Aelst, “Het leven van Suster Bertken. Kanttekeningen bij de recente beeldvorming”, in: Ons Geestelijk Erf, deel 72, afl. 3 (september 1998), pp. 262-272.
• Van Buuren 1990: A.M.J. van Buuren, “Nu hoert ic sal enen nyen sanc beginnen. Een lied van Suster Bertken”, in: De nieuwe taalgids, jg. 83, nr. 3 (mei 1990), pp. 212-223.
• Van Buuren 1999: A.M.J. van Buuren, “Mi quam een schoon geluyt in mijn oren. Aantekeningen bij Suster Bertkens tweede lied”, in: Spiegel der Letteren, jg. 41 (1999), nr. 2, pp. 83-101.
• Van Buuren 2002: Fons van buuren, “Gesprek tussen Jezus en De Minnende Ziel. Suster Bertkens vierde lied”, in: Madoc, jg. 16, nr. 3 (najaar 2002), pp. 130-140.

[explicit 21 december 1996]