Proverbia Communia (anoniem) circa 1480
[Teksteditie: Richard Jente (ed.), Proverbia Communia – A Fifteenth Century Collection of Dutch Proverbs Together with the Low German Version, edited with commentary. Indiana University Publications, Folklore Series – no. 4, Bloomington, Indiana, 1947 = Proverbia Communia ed. 1947]
[Ca 1454]
Genre
Een tweetalige spreekwoordenverzameling (Middelnederlands / Latijn).
Auteur
Anoniem.
Situering / datering
De Proverbia Communia of Proverbia Seriosa is een verzameling van 803 spreekwoorden die bewaard bleef in twaalf drukken, daterend uit de periode 1480-1497. De oudste, bewaard gebleven druk verscheen circa 1480 te Deventer bij Jacob van Breda. Negen van deze drukken bevatten de Middelnederlandse versie van de spreekwoorden met telkens een berijmde Latijnse iuxtavertaling. Drie drukken bevatten een Nederduitse versie van de spreekwoorden. Richard Jente bezorgde een editie van twee drukken (Delft, Christiaen Snellaert, circa 1495 en Deventer, Richard Paffraet, circa 1495) met in voetnoot de varianten uit de andere drukken. Zie voor deze andere drukken ed. 1947: 10-17.
Het aantal drukken wijst erop dat deze verzameling op het einde van de vijftiende eeuw erg populair moet geweest zijn en misschien zijn er nog onbekende, verloren gegane drukken. De spreekwoordenverzameling had ook veel invloed in Duitsland [ed. 1947: 35-37]. Volgens Suringar ontstond de verzameling aan de Deventer School toen Alexander Hegius daar rector was [vergelijk hierover Ter Laan 1984: 415 / 426-427, maar ook ed. 1947: 34].
Inhoud / thematiek
Bestaat dus uit een opsomming van 803 spreekwoorden. Ongeveer één derde hiervan kan niet op een vroegere bron teruggevoerd worden. Ongeveer 25% komt ook voor in het middeleeuws Latijn. Bijna 20% gaat terug op antieke (Griekse en Latijnse bronnen, ongeveer 100 spreekwoorden gaan terug op de Bijbel en twaalf gaan terug op de Talmud [ed. 1947: 21].
Receptie
Stadsliteratuur. Er verschenen drukken te Deventer (5), Gouda, Keulen (2), ’s-Hertogenbosch, Delft en Zwolle. Misschien ontstond de verzameling in een stadssschool, onder vroeghumanistische invloed. Verband met Deventer?
Profaan / religieus?
Manifest profaan.
Persoonlijke aantekeningen
De verzameling werd onder meer gedrukt te ’s-Hertogenbosch bij Gerard Leempt, circa 1487. Dit was een schoolboekje. Nauwelaerts [1974: 196-197] noteert: ‘Het boekje moet wel populair zijn geweest in die tijd. Iets goeds heeft zulk boekje wel voor de school: het leren van de taal vanuit een eenvoudig boekje en het vroeg beginnen met een gemakkelijke tekst’. De drukken komen wat laat voor Bosch als (eventuele) leerling van de Latijnse school in ’s-Hertogenbosch. Dat hij de verzameling gekend heeft, is echter helemaal niet onmogelijk.
Geraadpleegde literatuur
[explicit 13 november 1996]
