Het Geraardsbergse handschrift (anoniem) 1460-70

[Diplomatische teksteditie: Marie-José Govers, Mariken Goris, Peter van Heusden, Anda Schippers, Gerard Sonnemans en Wilma Wissink (eds.), Het Geraardsbergse handschrift – Hs. Brussel, Koninklijke Bibliotheek Albert I, 837-845 – Diplomatische editie (…), met een codicologische beschrijving door Hans Kienhorst. Middeleeuwse Verzamelhandschriften uit de Nederlanden – deel I, Verloren, Hilversum, 1994 = Geraardsbergse handschrift ed. 1994]

Auteur

De samensteller en de kopiist van de compilatie waren wellicht één en dezelfde persoon, afkomstig uit Geraardsbergen. Deze persoon bleef echter anoniem [ed. 1994: 25 / 171].

Genre

Het betreft hier het tweede deel van een convoluut. Dit tweede deel is zelf een verzamelcodex die een grote verscheidenheid van teksten bevat die min of meer geordend zijn volgens verwantschap: raadsels, spreuken, spotteksten, moraliserende en catechetische teksten, een reisroutebeschrijving, een verslag van een pelgrimsreis, kalenders, artesteksten en de ‘historiagrafische’ tekst Vanden IX besten. De meeste teksten zijn in het Middelnederlands geschreven, maar ook Oudfrans en Middellatijn komen voor. Proza en verzen wissen elkaar af [ed. 1994: 9-10 / 171].

Situering / datering

Het Geraardsbergse handschrift is het tweede deel van een uit twee zelfstandige codexen bestaand convoluut dat bewaard wordt in de Brusselse Koninklijke Bibliotheek (signatuur 837-845, ff. 103-183). De eerste codex (ff. 1-102) bevat de Wereldkroniek van Heraut Beyeren, plus een kortere, anonieme kroniek [ed. 1994: 9 / 12-13 / 171]. Beide codexen werden door dezelfde hand geschreven tussen 1460 en 1470 [ed. 1994: 14-15 / 25-26 / 171]. De tweede codex bevat (voornamelijk inhoudelijke) aanwijzingen dat het hele convoluut ontstaan is in Geraardsbergen [ed. 1994: 12 / 25 /171].

Inhoud

Zie hierboven bij ‘genre’. Zie voor een volledige inhoudstafel ed. 1994: 27-34.

Thematiek

Thematisch kunnen drie groepen onderscheiden worden.

• Religieus-catechetische teksten.
• Ethisch-moraliserende teksten.
• Teksten die behulpzaam zijn bij een (fysiek en economisch) verstandige leefwijze.

De rode draad is dus: de juiste wijze van leven (in de ruimste zin van het woord) [ed. 1994: 10 / 171].

Receptie

Stadsliteratuur. De verzamelcodex is hoogstwaarschijnlijk tot stand gekomen in Geraardsbergen [ed. 1994: 12]. In welke receptiesituatie hij heeft gefunctioneerd, is nog onduidelijk [ed. 1994: 26]. Verband met Geraardsbergen.

Profaan / religieus?

Uit een overzicht van de inhoud blijkt duidelijk dat het moderne onderscheid religieus/profaan in dit verzamelhandschrift niet aan de orde is [ed. 1994: 10 / 171].

Recensies van de editie-1994

• A. Dewitte, “Het Geraardsbergse handschrift ca. 1460”, in: Biekorf, jg. 95 (1995), afl. 2, p. 215.
• Karina van Dalen-Oskam, in: Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, deel 111 (1995), afl. 3, pp. 265-269.
• Bart Besamusc, in: De nieuwe taalgids, jg. 88, nr. 5 (september 1995), pp. 465-469.
• J.P. Gumbert, “Tientallen teksten in diplomatische vitgaue”, in: Queeste, jg. 3 (1996), nr. 1, pp. 66-71.

Verdere lectuur

• G. Sonnemans, “Profiel van een Geraardsbergse compilator”, in: Gerard Sonnemans (red.), Middeleeuwe Verzamelhanschriften uit de Nederlanden – Congres Nijmegen 14 oktober 1994. Middeleeuwse studies en bronnen – LI, Verloren, Hilversum, 1996, pp. 111-124.
• M. Govers, “Van Ptolemaeus tot Joris – Een verkenning van een reeks bijschriften in het Geraardsbergse handschrift”, in: ibidem, pp. 125-143.
• K. Lassche, “Een boomgaard in zeven handschriften – Beschouwingen naar aanleiding van tekst 66 in het Geraardsbergse handschrift”, in: ibidem, pp. 145-158.

[explicit 5 november 1995 / 30 november 2016]