De Stove (Jan van den Dale) XVIa

[Teksteditie: Gilbert Degroote (ed.), Jan van den Dale – Gekende werken, met inleiding, bronnenstudie, aanteekeningen en glossarium. Uitgave van de Vereeniging der Antwerpsche Bibliophielen – Tweede reeks – nr. 2, De Nederlandsche Boekhandel, Antwerpen, 1944, pp. 143-175 = Stove ed. 1944]

[NK 677]

Auteur

De in Brussel werkzame rederijker en beeldhouwer Jan van den Dale (°Diest, circa 1460, +Brussel, circa 1522).

Genre

Naar de vorm een strofisch rederijkersgedicht en een samenspraak [ed. 1944: 27 / 39]. Naar de inhoud een huwelijksplichtenleer [ed. 1944: 46]. De tekst bleef bewaard als postincunabel.

Situering / datering

De Stove (49 strofen, 688 verzen) bleef bewaard in twee drukken [vergelijk Geeraedts 1987: 45].

• G : Antwerpen, Willem Vorsterman, 1528 (exemplaar: Gent, Universiteitsbibliotheek, R.1069).
• B : Antwerpen, Godt-gaf Verhulst, zonder jaartal (exemplaren: Brussel, Koninklijke Bibliotheek / Antwerpen, Stadsbibliotheek).

Aangezien Van den Dale overleed rond 1522 moet de tekst vóór dat jaartal geschreven zijn. De Stove vertoont een sterke overeenkomst met het colloquium Uxor Mempsigamos van Erasmus, maar het is niet duidelijk wie wie heeft beïnvloed [Geeraedts 1987: 46-47]. De Stove kwam in 1570 op de Index terecht.

Inhoud

In een badstoof luistert de dichter een gesprek af tussen twee nog niet lang gehuwde vrouwen. De ene wil scheiden omdat haar man een dronkenlap en een rokkenjager is. De andere geeft haar echter de raad het eens met onderdanigheid en vriendelijkheid te proberen: op die manier heeft zij immers ook haar eigen huwelijk (dat hetzelfde probleem kende) kunnen redden. Vergelijk verder ook Geeraedts 1987: 44-45.

Thematiek

De Stove is een moraliserend rederijkersgedicht. Het is een soort van beknopte plichtenleer voor man en vrouw in het huwelijk, waaruit vooral blijkt dat de vrouw haar man onderdanig moet zijn [ed. 1944: 46]. Uit de in verzen 675-682 geëxpliciteerde moraal blijkt ook dat de mannen zich moeten beheersen, wanneer ze merken dat hun vrouw gehoorzaam is. Man en vrouw zijn namelijk beiden ‘één corpus’.

Receptie

Stadsliteratuur. Van den Dale was als rederijker verbonden aan verscheidene Brusselse rederijkerskamers. Wellicht was hij ook stadsdichter van Brussel. Bovendien bleef de tekst bewaard in twee Antwerpse drukken. De Stove is ook een belangrijke indicator voor het verband tussen humanisten en rederijkers (hier meer bepaald tussen Erasmus en Van den Dale). Verbanden met Brussel en Antwerpen.

Profaan / religieus?

Profaan.

Geraadpleegde lectuur

• D.A. Stracke S.J., in: Ons Geestelijk Erf, jg. XIX (1945), II, pp. 229-231 [recensie van de editie-1944].
• Geeraedts 1987: Loek Geeraedts, “Enkele kanttekeningen bij De Stove van Jan van den Dale”, in: De Gulden Passer, 65 (1987), pp. 43-53.

[explicit 25 december 1995]