Die besessene Schwester Agnes (anoniem) XV

[Teksteditie: Ekkehard Borries (ed.), “Die besessene Schwester Agnes – Ein Schwesternspiegel des 15. Jahrhunderts aus dem Haus Ten Orten in Herzogenbusch – Edition der Berliner Handschrift mit Kommentaren und Untersuchungen”, in: Ons Geestelijk Erf, deel 70, afl. 1 (maart 1996), pp. 10-61 = Besessene Schwester Agnes ed. 1996]

Auteur

Anoniem.

Genre

De tekst behoort tot de ‘geestelijke spiegel’-literatuur en werd gegoten in de vorm van een demonisch-geestelijk leergesprek. De tekstbezorger stelt als werkomschrijving de term ‘zusterspiegel’ voor [ed. 1996: 49].

Situering / datering

Die besessene Schwester Agnes is afkomstig uit Ten Orten in ’s-Hertogenbosch, een huis van de Zusters van het Gemene Leven, en dateert uit de vijftiende eeuw. Van de tekst werden een lange en een korte redactie overgeleverd, in verscheidene handschriften. Borries biedt hier een editie van de korte, Middelnederlandse redactie zoals die bewaard bleef in Berlijn, Staatsbibliothek – Preussischer Kulturbesitz, mgq 1122, ff. 324va-331ra. Zie voor een lijst van de andere handschriften ed. 1996: 60.

Inhoud

Een leergesprek tussen de door de duivel bezeten zuster Agnes enerzijds, en anderzijds haar biechtvader en enige medezusters. Het is de duivel in Agnes die voortdurend spreekt.

Thematiek

Uit het gesprek met de duivel kunnen de zusters leren hoe zij zich dienen te gedragen om het eeuwige leven te verwerven. De tekst fungeert dus als een spiegel ex negativo voor de zusters. Merkwaardig bij dit alles is dat de duivel niet alleen dieper ingaat op allerlei zonden en ondeugden, maar daarbij ook voortdurend stichtelijk uit de hoek komt. De duivel is hier met andere woorden bezig zijn eigen ruiten in te gooien door voor andermans winkel te spreken. Dat laatste lag natuurlijk in de bedoeling van de anonieme auteur, die in de eerste plaats een pragmatisch gerichte, stichtelijke tekst wilde schrijven.

Receptie

De originele tekst moet gesitueerd worden in de sfeer van de Moderne Devotie (te ’s-Hertogenbosch). De bewaarde handschriften zijn afkomstig uit verschillende religieuze orden en semi-religieuze gemeenschappen. Het betreft hier dus kloosterliteratuur (in de brede betekenis van het woord).

Profaan / religieus?

Stichtelijk-religieus.

[explicit 1 juli 2000]