Dietsche doctrinale (anoniem) 1345

[Diplomatische teksteditie: Cd-rom Middelnederlands / Rijmteksten. Sdu Uitgevers-Standaard Uitgeverij, Den Haag-Antwerpen, 1998 = Dietsche doctrinale ed. 1998]

Auteur

Door sommigen aan Jan van Boendale toegeschreven. Indien de tekst niet van Boendale zelf is, dan behoort het werk zonder enige twijfel tot de door hem geïnspireerde ‘Antwerpse School’ [Reynaert 1992: 463 (noot 5)]. De auteur was dus in elk geval een Antwerpse klerk.

Genre

Een didactische rijmtekst. Reynaert 1994: 199, spreekt van een ‘compendium van ethische wijsheid’.

Situering / datering

De tekst (circa 6650 verzen, afhankelijk van de overgeleverde versie) werd – zoals in de epiloog expliciet aangegeven wordt – geschreven te Antwerpen in 1345. Het is de bewerking van een Latijnse bron: de De amore et dilectione Dei et proximi et aliarum rerum et de forma vitae (Over het liefhebben van God en van de naaste en van andere zaken en over de inrichting van het leven), die in of kort na 1238 in Brescia geschreven werd door de Italiaanse rechtsgeleerde Albertanus van Brescia [Reynaert 1994: 200]. Van de Middelnederlandse bewerking zijn tien volledige handschriften en tien in handschriften bewaarde fragmenten bekend. Verder is er nog een druk (Delft, 1489) en drie ‘Duitse’ vertalingen, waarvan twee naderhand eveneens in druk verschenen [Reynaert 1994: 199]. De editie-1998 is een diplomatische editie van de tekst zoals hij bewaard bleef in de codex Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, 76 E 5 (daterend van circa 1374), die verder nog onder meer de Beatrijs, excerpten uit Der leken spieghel en een drietal teksten van Ruusbroec bevat.

Inhoud / thematiek

Een verzameling met stichtelijke en moraliserende levenswijsheid. In deze lekenethiek lijkt de tegenstelling burger-edelman nauwelijks een rol te spelen, wel wordt een contrast gevormd met de klerikaal-kerkelijke sfeer, althans met bepaalde vormen van religieuze ethiek, meer bepaald van religieus rigorisme [Reynaert 1994: 201].

Receptie

Primair dient gedacht aan een geïntendeerd publiek van leken. In vijf handschriften wordt de tekst opgedragen aan hertog Jan III van Brabant (+1356), maar het stedelijk patriciaat moet op zijn minst deel hebben uitgemaakt van het geïntendeerde publiek. Het perspectief is nochtans niet intern-stedelijk, veemeer algemeen-landelijk. Stadsliteratuur dus, maar zonder beperkte burgermoraal. Verband met Antwerpen [Reynaert 1994: 199-201].

Profaan / religieus?

In de eerste plaats profaan, maar met religieuze ondertonen.

Geraadpleegde literatuur

• Hegman 1982: W.E. Hegman, “De Gentse handschriften van de ‘Dietsche doctrinale’”, in: Spiegel der Letteren, jg. 24 (1982), nr. 1, pp. 1-39.
• Reynaert 1992: Joris Reynaert, “Geadresseerde en geïntendeerd publiek in de Dietsche Doctrinale”, in: C. De Backer (red.), Cultuurhistorische caleidoscoop, aangeboden aan Prof. Dr. Willy L. Braekman. Stichting Mens en Kultuur, Gent, 1992, pp. 461-476.
• Reynaert 1994: J. Reynaert, “Ethiek en ‘filosofie’ voor leken: de ‘Dietsche doctrinale’”, in: J. Reynaert e.a., Wat is wijsheid? Lekenethiek in de Middelnederlandse letterkunde. Nederlandse literatuur en cultuur in de middeleeuwen – deel IX, Prometheus, Amsterdam, 1994, pp. 199-214.

[explicit 2000]