Esbatement van Hanneken Leckertant (Jan van den Berghe) 1541

[Teksteditie: F.A. Stoett (ed.), Drie kluchten uit de zestiende eeuw. W.J. Thieme & Cie, Zutphen, 1932, pp. 28-57 = Hanneken Leckertant ed. 1932]

[Diplomatische teksteditie: W.N.M. Hüsken, B.A.M. Ramakers en F.A.M. Schaars m.m.v. M.R. Hagendoorn en J.P.G. Heersche (eds.), Trou Moet Blijcken – Deel 7: Boek G – Bronnenuitgave van de boeken der Haarlemse rederijkerskamer ‘de Pellicanisten’. Uitgeverij Quarto, Assen, 1997, fol. 115r-123r = Hanneken Leckertant ed. 1997]

[Hummelen 1 OG 17]

Genre

Een esbatement, de vooral door Zuid-Nederlandse rederijkers gebruikte term voor een sotternie: een rederijkersklucht dus [ed. 1932: 87].

Auteur

Jan van den Berghe, factor van de Antwerpse rederijkerskamer De Violieren.

Situering / datering

Deze klucht (561 verzen in de ed. 1932) behoort tot de verzameling rederijkersspelen uit het archief van de Haarlemse rederijkerskamer De Pellicanisten (boek G, fol. 115r-123r). Volgens een aantekening die onmiddellijk op de tekst van het spel volgt, werd het stuk in 1541 gespeeld door de Antwerpse rederijkerskamer De Violieren op het feeste der Lelijen te Diest (de kamer won er naar verluidt den oppersten prijs mee). Met dit feeste wordt het Landjuweel van de Brabantse rederijkers bedoeld dat inderdaad in 1541 te Diest plaatsvond [vergelijk Van Autenboer 1981: 46].

Inhoud

Hanneken Leckertant is een lui en gulzig kereltje dat door zijn moeder Goeij Vrouw Veughe (Brave Mevrouw Meegaand) door en door verwend wordt. Dit in tegenstelling tot Lippen Loer die van zijn moeder Vrecke Webbe voortdurend moet spinnen en daarvoor slechts het hoognodige aan levensonderhoud terugkrijgt. Op een dag geeft Hanneken Lippen de raad om zich ziek te veinzen, dan zal zijn vrekkige moeder wel bijdraaien. Vrecke Webbe is inderdaad in paniek en stuurt Hanneken uit om Meester Jan Leurequack (Jan Voddendokter) te gaan halen. Onderweg licht Hanneken de dokter in over de ware toedracht. De diagnose van Meester Jan is dat Lippen Loer lekker eten moet krijgen. Vrecke bereidt een heerlijke maaltijd die Lippen én de dokter zich laten smaken. Daarna zegt Meester Leurequack dat Lippen ook nog bercke struijven moet eten, maar dat blijkt niets anders te zijn dan een aframmeling met de bezem, die door de dokter zelf voltrokken wordt. Als Hanneken ook bercke struijven wil proeven, krijgt hij van de dokter eveneens een pandoering. Hanneken gaat echter uithuilen bij zijn moeder, en deze geeft Meester Leurequack op zijn beurt een portie stockvisch (men begrijpe: een pak slaag met een stok).

Thematiek

Behalve als ontspannend entertainment is deze klucht blijkbaar ook bedoeld als hekeling van de al te grote liefde en verwennerij van sommige ouders tegenover hun spruiten (zie vooral de verzen 554-557), en als kritiek op de praktijken van kwakzalvers.

Receptie

De moraal van deze klucht laat zich probleemloos inpassen binnen de laatmiddeleeuwse stedelijke burgermoraal (afkeuring van onaangepast gedrag, satire op onverstandige opvoeders en geneesheren, negatieve zelfdefiniëring). Bovendien is het stuk een product van een Antwerpse rederijkerskamer en werd het vertoond op een Landjuweel. Duidelijk stadsliteratuur dus. Verbanden met Antwerpen, Diest en Haarlem.

Profaan / religieus?

Manifest profaan.

[explicit 9 oktober 1992]