Tleven ons heren ihesu cristi (anoniem) 1409
[Teksteditie: C.C. de Bruin (ed.), Tleven ons heren ihesu cristi – Het pseudo-Bonaventura-Ludolfiaanse leven van Jezus. Verzameling van Middelnederlandse Bijbelteksten (CSSN) – Miscellanea – deel II, E.J. Brill, Leiden, 1980 = Leven ons heren ihesu cristi ed. 1980]
Auteur
Een anonieme monnik of klerk [ed. 1980: XIV]. De Latijnse legger waarnaar hij werkte, werd vermoedelijk geschreven door een kartuizer uit het Duitse Rijngebied [ed. 1980: X].
Genre
Middelnederlands geestelijk proza, meer bepaald een (vrij bewerkt, niet rechtstreeks op de canonieke evangeliën teruggaand) Jezusleven [ed. 1980: VII / XIV].
Situering / datering
Aan de basis van de Middelnederlandse tekst ligt een Latijnse Jezus-vita die waarschijnlijk kort vóór 1400 ontstond en een samenvatting is van twee Latijnse Jezuslevens: de Meditationes Vitae Christi van pseudo-Bonaventura en de Vita Jesu Christi van Ludolphus Carthusiensis. Toen deze tekst circa 1472 voor de eerste maal gedrukt werd, had hij reeds een lange handschriftelijke traditie achter de rug [ed. 1980: VIII-X]. Deze Latijnse vita werd al vroeg (wellicht circa 1400) [ed. 1980: XVII] in het Middelnederlands vertaald. C.C. de Bruin stelt als verwijstitel voor: ‘Het pseudo-Bonaventura-Ludolfiaanse leven van Jezus’. Lievens (in een recensie uit 1982) suggereerde als titel (daarbij De Bruin corrigerend): ‘Tractaet vanden leven ons Heren Jesu Christi’.
De vroegste, gedateerde handschriften zijn van 1406 en 1409. Dertig volledige Middelnederlandse handschriften (verspreid over de gehele Nederlanden) bleven bewaard, naast veertien Middelnederduitse en Middelhoogduitse kopieën [ed. 1980: XVII]. In de Middelnederlandse handschriften zijn een viertal redacties te onderscheiden [ed. 1980: XXI-XXII]. In 1479 verscheen bij Jacob Jacobszoon van der Meer en Mauricius Yemantszoon te Delft een gedrukte uitgave (wiegedruk, incunabel) [ed. 1980: XX-XXI]. De Bruin legde aan de basis van zijn uitgave een handschrift uit 1409 dat afkomstig is uit het Haarlemse begijnhof (Leiden, Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, COD, Ltk. 1984) [ed. 1980: XXIII]. De proloog en de epiloog van de vertaler zijn echter uitgegeven naar hs. Leiden, Ltk. 259 [ed. 1980: XXIV].
Inhoud
Het leven van Jezus, met talloze niet-evangelische details en op meditatie gerichte uitweidingen.
Thematiek
Stichtelijke stof voor meditatie over het leven van Jezus voor de vrome ‘ongeleerden’ in en buiten kloosters.
Receptie
Het ontstaansmilieu is dat van de franciscanen- en kartuizerskloosters [ed. 1980: IX (noot 6)] en dat van de Moderne Devotie [ed. 1980: XIV]. De herkomst van de manuscripten wijst daarop. Daarnaast waren de ontvangers echter ook rijke burgers en patricische dames, terwijl een aantal van de kloosters en begijnen-/begardengemeenschappen die in het bezit waren van een manuscript, binnen de stad waren gelegen. Ook de druk van 1479 wijst onder meer naar een stedelijk publiek. Het gaat hier dus primair om kloosterliteratuur (duidelijke signalen in dat verband in de tekst zelf, zie onder meer ed. 1980: 60, over ouders die hun kinderen naar het klooster sturen, en ed. 1980: 10-12, met verwijzingen naar de H. Cecilia, Sint-Franciscus en de H. Clara), maar secundair ook om stadsliteratuur [ed. 1980: XVIII-XXI].
Profaan / religieus?
Manifest stichtelijk religieus.
Geraadpleegde literatuur
[explicit 11 september 1996]
