Een spel van sinnen op tderde / tvierde en tvijfde capittel van

Dwerck der Apostolen

(anoniem) XVIA

[Teksteditie: S. Cramer en F. Pijper (eds.), Bibliotheca Reformatoria Neerlandica – Geschriften uit den tijd der Hervorming in de Nederlanden, opnieuw uitgegeven en van inleidingen en aanteekeningen voorzien – Eerste deel: Polemische geschriften der Hervormingsgezinden, bewerkt door Dr. F. Pijper. Martinus Nijhoff, ’s-Gravenhage, 1903, pp. 273-366 = Werck der apostolen cap. 3, 4 en 5 ed. 1903]

[Hummelen 3 A 1 / paralleltekst: 1 G 1] [NK 1924 / 1925]

Auteur

Anoniem. De toeschrijving aan Willem van Haecht (factor van de Antwerpse rederijkerskamer De Violieren in het jaar 1561) door K. Ruelens is aanvechtbaar [ed. 1903: 284-285].

Genre

Volgens het oorspronkelijke opschrift een ‘spel van sinnen’ (definitie van Pijper: een toneelstuk met stichtelijk onderwerp en godsdienstig-zedelijke strekking, personages ontleend aan de bijbel of allegorisch) [ed. 1903: 276]. Hummelen spreekt van een ‘nieuwtestamentisch historiaalspel’.

Situering / datering

Werck der apostolen cap. 3, 4 en 5 is een reformatorisch rederijkerstoneelstuk dat bewaard bleef in een aantal zestiende-eeuwse drukken [zie NK 1924 en 1925 en verder ed. 1903: 282-283]. Het dateert uit de eerste helft van de zestiende eeuw (in 1550 bevond het zich op de lijst der verboden boeken, in dat jaar door Karel V uitgevaardigd) [ed. 1903: 277-278 / 285].

Inhoud

Zie voor een overzicht van de inhoud ed. 1903: 278-281.

Thematiek

Dit spel is een reformatorisch getinte bewerking van de hoofdstukken 3, 4 en 5 van de Handelingen der Apostelen. Voor het reformatorisch karakter, zie onder meer ed. 1903: 314 (‘papen’ in een pejoratieve context) en ed. 1903: 331-333 (kritiek op aflatenhandel en op het beoefenen van goede werken). Het merkwaardige is dat alles wat gezegd wordt over de strenge behandeling van de apostelen door de joodse schriftgeleerden en farizeeërs dubbel-zinnig kan toegepast worden op de strenge behandeling van de protestanten door de katholieken.

Receptie

Het feit dat dit een rederijkersspel is en dat de tekst bewaard bleef in verscheidene drukken wijst duidelijk in de richting van stadsliteratuur.

Profaan / religieus?

Stichtelijk-religieus, meer bepaald reformatorisch van aard.

Geraadpleegde literatuur

• B.A.M. Ramakers, “Maer en beroemt u niet! Het eerste Spel van Sinnen van dWerck der Apostelen van Willem van Haecht”, in: G.R.W. Dibbets en P.W.M. Wackers (red.), Wat duikers vent is dit! Opstellen voor W.M.H. Hummelen. Uitgeverij Quarto, Wijhe, 1989, pp. 147-164.
• Eric De Bruyn, De vergeten beeldentaal van Jheronimus Bosch – De symboliek van de Hooiwagen-triptiek en de Rotterdamse Marskramer-tondo verklaard vanuit Middelnederlandse teksten. Proefschrifteditie, Adr.Heinen Uitgevers, ’s-Hertogenbosch, 2001, pp. 235-238.

[explicit 9 oktober 1993]