Boczkowska 1971
“The Lunar Symbolism of the Ship of Fools by Hieronymus Bosch” (A. Boczkowska) 1971
[in: Oud Holland, LXXXVI (1971), pp. 47-69]
[Ook vermeld in Gibson 1983: 113 (E233)]
Het Narrenschip (Parijs, Louvre) is naar verluidt in de eerste plaats een ‘maanschip’ en de bemanning bestaat uit ‘kinderen van de maan’. Een boom doet dienst als mast: de boom is een maanattribuut en wijst op de invloed van de maan op de plantenwereld. De maan is ook een symbool van de verandering en van het verlopen van de tijd en van geboorte, leven en naderende dood. In het schilderij van Bosch hangt een vlag met de maan aan een levensboom: een archetypische maanboom die eveneens de ideeën van leven, dood en verandering met elkaar verbindt (voor wat de doodsidee betreft, verwijst de auteur naar het ‘doodshoofd’ in het gebladerte: in werkelijkheid is het een uiltje dat daar zit).
Het temperament van de mensen in Bosch’ schip is flegmatisch. Het flegmatische karakter wordt namelijk beïnvloed door de maan. Mensen die in het water staan of zich in de buurt van de zee bevinden, worden vaak aangetroffen in illustraties van flegmatici in de vijftiende en zestiende eeuw. Bij Bosch hangt er een vis aan een stok (vis = maanattribuut) en twee zwemmers bevinden zich naast de boot. Opvallend is ook het grote aantal kruiken en potten: de ‘kinderen van de maan’ worden traditioneel geobsedeerd door eten en drinken en men geloofde dat de maan de spijsvertering, de maag en maagziekten beïnvloedt.
Andere kenmerken van het flegmatisch karakter zijn: irritatie (de vrouw die met een kruik naar een man slaat), bleke én blozende gelaatskleur (de non en de pater zien er bleek uit, de anderen lopen eerder rood aan) en een voorliefde voor muziek. De hoofdfiguur van het Narrenschip is de nar: in de vijftiende en zestiende eeuw een symbool van het dwalende verstand dat onder invloed staat van de maan, de planeet die krankzinnigheid veroorzaakt.
Aan de hand van de symbolencomplexen die zich groeperen rond de begrippen ‘maan’ en ‘flegmatisch karakter’ kan Boczkowska verder nog verklaringen geven bij de Allegorie van de Wellust en de Gulzigheid (Yale University), de prent Pretmakers in een mosselschelp (uitgegeven door Hiëronymus Cock), het Concert in het ei (Lille) en drie tekeningen van Bruegel (de Gulzigheid, de Luiheid en de Nijd). De werken van Bosch die in deze astrologische benadering besproken werden, zouden een pessimistisch beeld ophangen van een zondige mensheid, zonder wil en verstand, beheerst door de maan.
[explicit]
