De Bruyn 2023a
“Op verkenning in de Tuin der Lusten 8 – De hop, een zeer vieze vogel”
(Eric De Bruyn) 2023
[in: Bossche Kringen, jg. 10, nr. 1 (maart 2023), pp. 37-40]
Eén van de abnormaal grote vogels tegen de linker beeldrand van het middenpaneel van de Tuin der Lusten-triptiek is een hop. Deze vogel had in de Middeleeuwen een bijzonder slechte (symbolische) reputatie. Hij werd gezien als een zeer mooie, maar ook zeer vieze en stinkende vogel die verzot is op uitwerpselen en die geassocieerd werd met tovenarij en nachtmerries vol duivels. Bovendien was hij één van de verboden vogels uit het Oude Testament en kon hij allegorisch verwijzen naar de behaagzuchtige ijdeltuit die anderen verleidt tot zonde, naar geile vrouwen en naar wellustige edelmannen. Verder kon het Middelnederlandse woord hoppe zowel ‘hop’ als ‘hoer’ betekenen.
Bij Bosch draagt de hop twee mannen in zijn kuif, waarvan de achterste zijn armen kruisgewijs spreidt (en zo aan Christus herinnert) en de voorste naar de ruiterstoet rond de vijver met vrouwen kijkt. Er bestond nu rond 1500 blijkbaar een iconografische topos waarbij een hop zich afwendt van Christus, zo verwijzend naar Christus’ vijanden. Bovendien worden in laatmiddeleeuwse teksten dansers die in extase hun armen uitspreiden, vermaand dat de gekruisigde Christus ook zijn armen uitspreidde. Was Bosch van dit alles op de hoogre en bedoelde hij de twee mannen in de kuif van de hop als een Christus-parodie?
[explicit 10 maart 2023 – Eric De Bruyn]
