La famille Scheyfve et Jérôme Bosch

Duquenne 2004

“La famille Scheyfve et Jérôme Bosch” (Xavier Duquenne) 2004

[in: L’Intermédiaire des Généalogistes, nr. 349 (januari-februari 2004), pp. 1-19]

Dankzij zijn genealogisch onderzoek naar de familie Scheyfve, een Antwerps patriciërsgeslacht uit de vijftiende en zestiende eeuw, was Duquenne in staat de schenker op het linkerbinnenluik van Jheronimus Bosch’ Aanbidding der Wijzen-drieluik (Madrid, Prado) te identificeren als Peeter Scheyfve, een Antwerpse lakenwever die overleed in 1506. Deze identificatie is gebaseerd op het wapenschild en de wapenspreuk die, samen met de patroonheilige Sint-Petrus, de schenker vergezellen op het linkerluik. Peeter Scheyfve was deken van het Antwerpse lakenweversgilde, van 1495 tot 1504 was hij ontvanger van de stad Antwerpen en in 1505 was hij schepen (wethouder) van Antwerpen. In 1509 werd zijn erfenis verdeeld onder zijn kinderen. Peeters eerste vrouw heette Barbele van Woelputte, die overleed in of vóór 1491. Zij hadden een zoon, Jan genaamd. Peeters tweede vrouw was Agnes de Gramme, die overleed rond 1497 zonder kinderen. Agnes was de dochter van Peeter de Gramme, van 1493 tot 1496 en van 1502 tot 1505 stadsontvanger van Antwerpen. Dankzij het naast haar afgebeelde wapenschild kan de schenkster op het rechterbinnenluik van de Aanbidding in het Prado geïdentificeerd worden als zijnde deze Agnes de Gramme. Peeter Scheyfve huwde nog een derde maal, dit keer met Maria van der Merwede (uit Dordrecht). Peeter en Maria hadden drie dochters: Petronille, Maria en Margriet.

In 1505-1506 schonk Peeter de Gramme zijn ganse fortuin per testament aan zijn kleinzoon Jan Scheyfve (de zoon uit Peeters eerste huwelijk) die hoogstwaarschijnlijk een ridder was in de Orde van Jeruzalem of van Malta. Van 1516 tot 1519 was Jan een schepen van de stad Antwerpen. Hij overleed in 1548. Duquenne stelt dat de twee schenkers op de buitenluiken van de Aanbidding in het Prado (een oudere man en een jonge knaap die blijkbaar later werden toegevoegd) wellicht Peeter de Gramme en de jonge Jan Scheyfve zijn. Omdat Jan in 1505-06 Peeter de Grammes erfgenaam werd, is Duquenne van mening dat deze twee schenkers aan het schilderij werden toegevoegd rond 1507.

In het verleden werden de schenkers op Bosch’ Madrileense Aanbidding geïdentificeerd als Peter van Bronchorst en Agnes van Boschuysen. Men baseerde zich daarbij op een archiefbron die handelt over de confiscatie (in 1567) van een Aanbidding der Wijzen-drieluik dat zich in het bezit bevond van Jan van Casembroot. Maar Peter van Bronchorst en Agnes van Boschuysen hebben nooit bestaan (Jan van Casembroots schoonouders heetten Andries van Bronchorst en Wendelmoet van Boschuysen), de Aanbidding in het Prado is niet dezelfde triptiek als degene die vermeld wordt in de archiefbron en de vroegere identificatie van de schenkers op het Prado-drieluik als Peter van Bronchorst en Agnes van Boschuysen moet vanaf nu beschouwd worden als achterhaald. Duquenne signaleert dat de Bronchorst-Boschuysen-identificatie vercheidene malen betwist werd vanaf 1893, maar slechts op zwakke wijze. Reeds in 1964 deelde Duquenne de resultaten van zijn genealogisch onderzoek mee aan het Prado-museum, maar hij kreeg nooit een reactie.

Duquenne besluit dat Bosch’ Aanbidding der Wijzen-drieluik in het Prado kan gedateerd worden tussen 1491 (Peeter Scheyfves eerste vrouw is dan zeker overleden) en 1498 (Agnes de Gramme stierf immers rond 1497). Verder toont de identificatie van de schenkers aan dat er een vroege link bestond tussen Bosch en de stad Antwerpen en hebben we nu verder bewijs dat een deel van Bosch’ opdrachtgevers behoorden tot het welgestelde patriciaat. Ten slotte zou er verder onderzoek moeten verricht worden naar de oorsprong en het lot van de Aanbidding der Wijzen-triptiek die toebehoorde aan Jan van Casembroot. De archieven van Jan van Casembroot en zijn vrouw Wilhelmine van Bronchorst kunnen geraadpleegd worden in het Brusselse Nationaal Archief.

Dit weinig bekende artikel (geschreven in het Frans en verborgen in een gespecialiseerd tijdschrift) is één van de belangrijkste teksten die de laatste twintig jaar over Bosch gepubliceerd zijn.

[explicit 27 september 2012]