Hammerstein 1974
“Das musikalische Pandämonium des Hieronymus Bosch” (Reinhold Hammerstein) 1974
[in: Reinhold Hammerstein, Diabolus in Musica: Studien zur Ikonographie der Musik im Mittelalter. Neue Heidelberger Studien zur Musikwissenschaft – vol. 6, Francke, Bern-München, 1974, pp. 94-119]
[Ook vermeld in Gibson 1983: 57-58 (D68)]
Hammerstein verwijst om te beginnen naar De Mirimonde 1971. Hij vindt het een uitstekend artikel, maar voegt er wel aan toe dat de Fransman de muziek bij Bosch te veel in verband brengt met het zonde-aspect, vooral dan dat van Luxuria, waardoor andere aspecten buiten beschouwing blijven. De Mirimonde is zich naar verluidt ook niet genoeg bewust van de traditie waarin de muziekscènes bij Bosch staan.
Hammerstein komt na analyse van deze muziekscènes tot de conclusie dat muziek bij Bosch haast uitsluitend geassocieerd wordt met zonde en straf (heel vaak inderdaad in een context van onkuisheid). De ‘hemelse’ muziek komt in het Bosch-oeuvre nauwelijks aan bod, de ‘duivelse, helse’ muziek, die een geperverteerde parodie is van de hemelse, des te meer. Ook aardse muziek wordt daarbij eerder verbonden aan de duivelse, dan aan de hemelse muziek.
De uitvoerders van de ‘duivelse muziek’ zijn bij Bosch meestal duivels, maar ook vaak speelmannen (de ministri Satanae op aarde) en musicerenden die zich laten misleiden door de bedrieglijke schoonheid van aardse klanken (zie bijvoorbeeld de groep bovenop de hooiwagen). Bij de afbeelding van instrumenten (slechts enkele, zoals viool en orgel, komen niét voor) maakt Bosch vaak gebruik van traditionele hulpmiddeltjes met topisch karakter: perverterende vervreemding die vaak tot surrealistische effecten leidt (twee instrumenten worden samengesmolten, instrumenten zijn onderdeel van een levend wezen … ), opzettelijk-verkeerde bespeling van instrumenten en reusachtige vergroting. Nieuw daarentegen zijn Bosch’ uiterst nauwgezet realisme bij de uitbeelding van de details en de onderdelen van de instrumenten, en zijn zin voor fantastische combinaties.
[explicit]
