Larsen 1998
HIERONYMUS BOSCH
(Erik Larsen) 1998
[Master Artists Library, Smithmark Publishers, New York, 1998, 149 blz.]
Dit boek van de Oostenrijkse kunsthistoricus Erik Larsen (1911-2006) biedt naast een algemene inleiding (met aandacht voor Bosch’ culturele milieu, leven, bronnen, moderne commentatoren en werk) ook 65 bladzijden met kleurenafbeeldingen en een catalogus (authentieke schilderijen, atelierwerken en werken van navolgers, tekeningen en kopergravures: in totaal 63 nummers). Volgens Larsen is het werk van Bosch moraliserend en satirisch. Bosch houdt de toeschouwer een geschilderd sermoen voor met de bedoeling om via angst uiteindelijk de terugkeer naar een leven zonder zonde te genereren. Bosch’ kijk is zeer pessimistisch en neigt naar verluidt zelfs naar boosaardig plezier in andermans ongeluk. Bosch was ook de eerste om de helse motieven die voorkomen in de illustraties van manuscripten over te hevelen naar grote panelen.
Wanneer het gaat over kwesties betreffende chronologie, toeschrijving en Bosch’ stilistische ontwikkeling, hebben nieuwe inzichten van na 1998 Larsens benadering grotendeels achterhaald. Misschien heeft hij wel een punt wanneer hij stelt dat Bosch’ stijl en artistieke vaardigheden nogal ruw en simpel lijken in vergelijking met die van sommige van zijn tijdgenoten, en niet echt geniaal, zoals vaak beweerd wordt. Hij onderscheidt zich van die tijdgenoten door de inventieve keuze van onderwerpen in een groot deel van zijn oeuvre, niet door de kwaliteit van uitvoering, wat het grote succes van zijn schilderijen in zijn eigen tijd verklaart. Dat is ook waarom vandaag Bosch nog steeds nieuwsgierigheid opwekt en de aandacht trekt zowel van een breed publiek als van de meer gesofisticeerde kenners. Toch overstijgt zijn reputatie verre zijn louter artistieke kwaliteiten. Verder waren de meeste zestiende-eeuwse Bosch-navolgers niet meer dan schilders van min of meer folkloristische diablerieën, met als doel de toeschouwer epateren en bang maken, in plaats van informeren en opvoeden.
[explicit 14 oktober 2025 – Eric De Bruyn]
