Plokker 1972
“Het wereldontwerp van Hiëronymus Bosch” (J.H. Plokker) 1972
[in: R.-H. Marijnissen e.a., Hiëronymus Bosch, Arcade, Brussel, 1974 (2) (eerste uitgave: 1972), pp. 187-210]
[Ook vermeld in Gibson 1983: 168 (H62)]
Plokker brengt een psychologische benadering van Bosch: hij wil de persoonlijkheid van Bosch ontdekken. Aangezien we echter van zijn leven en karakter te weinig weten om er betrouwbare conclusies uit te trekken, moeten we ons richten op zijn oeuvre.
Daaruit spreekt sterk de geest der late Middeleeuwen: materialisme en ongeloof begonnen zich te verspreiden en een sterk dualisme kwam op. Enerzijds is er zwaarmoedigheid, anderzijds wilde uitgelatenheid. Men kon daarop reageren door van het aardse te gaan genieten, door te gaan twijfelen of door zich terug te trekken in een klooster of in een eigen domein (wat dan gepaard ging met eenzaamheid, rationalisme, een objectieve blik, cynisme, mensenhaat en mensenverachting). Bosch nam deze laatste houding aan, waarschijnlijk vanuit een zekere aanleg maar ook onder invloed van uiterlijke omstandigheden (frustraties, invloed van de Moderne Devotie).
De grondstemming van zijn werk is dan ook pessimistisch, negatief, depressief en didactisch (want de predikers van zijn tijd werkten met dezelfde middelen). Bosch is dus een typisch middeleeuwse prediker: zijn werk is uitgesproken moraliserend en vermanend.
[explicit]
