Schmidt 1960
“Das Stachelhalsband des Hirtenhundes” (Leopold Schmidt) 1960
[in: Deutsches Jahrbuch für Volkskunde, VI (1960), pp. 154-181]
[Ook vermeld in Gibson 1983: 77 (E29)]
Schmidt toont aan dat de stekelhalsband zoals die gedragen wordt door één van de beulen op Bosch’ Doornenkroning (Londen, National Gallery), in het laatmiddeleeuwse Europa wijd verbreid was. Schmidt voert beeldbronnen aan van de dertiende tot de vroege zeventiende eeuw (met als zwaartepunt de vijftiende en de vroege zestiende eeuw) waaruit blijkt dat de stekelhalsband gedragen werd door herdershonden. Uit geschreven laatmiddeleeuwse bronnen (veertiende en zestiende eeuw) wordt duidelijk dat de herdershonden deze halsbanden droegen om hun keel te beschermen tegen wolvenbeten.
Schmidt interpreteert de beul bij Bosch metaforisch als een ‘herdershond die moet zorgen dat er geen enkel schaap wegloopt’. Het is een strenge waakhond: Das ‘agnus Dei’, das Gotteslam, kann diesem Hirtenhund nicht entkommen. Das scheint hier gemeint zu sein [155].
Dit artikel is in een aantal opzichten niet van een zekere oppervlakkigheid vrij te pleiten. Schmidt heeft bijvoorbeeld niet opgemerkt dat de stekelhalsband bij Bosch ook voorkomt op de buitenluiken van de Hooiwagen-triptiek en op de Rotterdamse tondo. Zijn mededeling op pagina 166: Die mittelalterlichen Bildzeugnisse kennen den Hund mit dem Stachelhalsband nur als Hüter der Schafe, is manifest fout. Enkele malen vermeldt Schmidt zelf dat de stekelhalsband in de Oudheid en in recentere eeuwen ook voor jachthonden in gebruik was (Oudheid: 165-166, recentere tijden: 180-181), maar hij gaat hier niet dieper op in. Middeleeuwse afbeeldingen van jachthonden met een stekelhalsband vermeldt hij (ten onrechte) niet.
Interessant is verder dat in 1958 het Archiv der österreichischen Volkskunde een enquête heeft gehouden om na te gaan of de stekelhalsband toen in Oostenrijk nog bekend was. Een bron uit Heinrichsreith, Post Drosendorf deelde toen mee: Nach Mitteilungen der ältesten Einwohner wurden diese Halsbänder von den Haushunden getragen, und zwar zum Schutz gegen andere Haushunde, besonders bei Raufereien der Hunde untereinander [171].
[explicit]
