Scholten 2014
“Atelier Van Aken – De werkplaats van Jheronimus Bosch?” (Loes Scholten) 2014
[in: Bossche Kringen, jg. 1, nr. 1 (mei 2014), pp. 51-56]
Recent onderzoek bracht opnieuw grote verschillen in de teken- en schilderstijl binnen het oeuvre van Jheronimus Bosch aan het licht. Dit is niet zo verwonderlijk als men weet dat middeleeuwse schildersateliers het karakter hadden van een werkplaats waar een meester samenwerkte met leerlingen en gezellen. Wellicht leidde Jheronimus Bosch ook zo’n atelier. In dit artikel zet Loes Scholten op een rijtje wat we uit de lokale Bossche archiefbronnen weten over het ‘Atelier Van Aken’.
In 1462 kocht Anthonius van Aken, de schilderende vader van Jheronimus, een stenen huis aan de Markt van ’s-Hertogenbosch (op het perceel dat thans het adres Markt 29 draagt en waar het souvenirwinkeltje De Kleine Winst is gevestigd). Anthonius had drie schilderende zonen (Goeswinus, Johannes en Jheronimus). Ofschoon er geen onomstotelijk bewijs bestaat voor langdurige samenwerking tussen Anthonius en zijn zoons, zijn er wel enkele aanwijzingen dat dat de zoons het vak leerden in het atelier van hun vader in het huis aan de Markt. Na de dood van vader Anthonius (in 1478) verkochten Jheronimus, zijn broer Johannes en zijn zuster Herberta het door hen geërfde deel van het pand aan Goeswinus (in 1480/81), die er ging wonen. Waarschijnlijk bleef het familieatelier (onder leiding van Jheronimus) verder functioneren in het ouderlijk huis.
Jheronimus zelf vestigde zich omstreeks 1480, na zijn huwelijk met Aleid van de Meervenne, in een pand dat Aleid van haar grootvader had geërfd: dit pand, ‘In den Salvatoer’ genaamd, stond op het perceel dat thans het adres Markt 61 draagt. We weten niet of het huis ook een schildersatelier huisvestte. Goeswinus stierf circa 1495 en zijn weduwe Katherina blijft enkele jaren wonen in het pand Markt 29, waarna zij het in 1502 overlaat aan haar zoon Anthonius Goeswinuszoon. Diens broer Johannes Goeswinuszoon woonde er toen waarschijnlijk ook. De broers waren allebei schilders (Johannes was tevens beeldsnijder) en vermoedelijk hebben zij onder leiding van hun oom Jheronimus het familieatelier verdergezet. In 1516 sterven zowel Jheronimus als Anthonius Goeswinuszoon, misschien ten gevolge van een pleuritisepidemie. Wellicht zette Johannes Goeswinuszoon de werkzaamheden van het atelier nog enkele jaren voort. In 1523 krijgt het pand Markt 29 in elk geval een andere eigenaar. Waarschijnlijk werkten in het atelier ook leerlingen en gezellen van buiten de familie: in een rekening uit 1503/04 wordt melding gemaakt van een ‘knecht’ van Jheronimus die voor de Onze-Lieve-Vrouwebroederschap drie wapenschilden beschilderde. Wie deze knecht was, weten we niet.
Loes Scholten werkt in het kader van Jheronimus Bosch 500 aan BoschDoc, een database die alle bekende archivalia en gedrukte teksten van vóór 1800 in verband met Jheronimus Bosch en zijn familie op een wetenschappelijke manier, inclusief afbeeldingen van de originelen, zal bijeenbrengen. In 2016 zal de database voltooid zijn. Voor meer informatie of een bijdrage kan men contact opnemen met Loes Scholten: l.scholten@s-hertogenbosch.nl.
[explicit 22 november 2014]
