Silver 2022
“Bosch and the World of Sin” (Larry Silver) 2022
[in: Bernadett Tóth en Ágota Varga (red.), Between Hell and Paradise – The Enigmatic World of Hieronymus Bosch. Tentoonstellingscatalogus (Boedapest, Museum of Fine Arts, 8 april – 17 juli 2022), Museum of Fine Arts, Boedapest, 2022, pp. 22-43]
Bosch’ Aanbidding der Wijzen (Prado) sluit aan bij de beeldtraditie in de Lage Landen maar voegt daar talrijke verwijzingen naar het kwaad en verkeerd gedrag aan toe, zowel op de voorgrond als op de achtergrond van het middenpaneel als op de zijluiken. Zelfs de Drie Koningen en de herders worden als zondige figuren weergegeven. In het Bosch-oeuvre zijn het enkel de zeldzame heiligen die een waarlijk spiritueel leven leiden. Bosch werd geboeid, niet door het vertrouwen in de Verlossing, maar door het probleem van het Kwaad en zijn oorsprong. Bij hem vervangen pessimisme en de nadruk op straffen en hel compleet het optimisme van zijn voorgangers, de Vlaamse Primitieven.
De groteske, hatelijke gezichten van Christus’ beulen in Bosch’ Passie-scènes bevestigen deze pessimistische kijk, en dat doen ook de uitbeeldingen van verzoekingen en verkeerde keuzes in zijn seculiere drieluiken (Hooiwagen, Tuin der Lusten). Bosch is vooral beroemd vanwege zijn helscènes, meestal te vinden op de rechterbinnenluiken van zijn triptieken. Talrijke Bosch-navolgers uit de zestiende eeuw werden geïnspireerd door zijn inventief geschilderde en alomtegenwoordige duivels, zowel degenen die de zondaars folteren in de hel als degenen die de standvastige heilige kluizenaars kwellen.
Het is duidelijk dat Silver behoort tot de auteurs die Bosch beschouwen als een pessimist. Nochtans is het woordje ‘zeldzaam’ (rare), dat in dit essay twee maal voorkomt (p. 27: the rare, uniquely individual saint / p. 29: the rare figures of saints and of Jesus himself) betwistbaar. Volgens andere auteurs (waaronder ikzelf) spelen de uitbeeldingen van heiligen en van Christus in het werk van Bosch een even belangrijke (zoniet belangrijker) rol als (dan) de uitbeeldingen van zondigheid en kwaad.
Twee uitspraken vallen op in de eindnoten. Volgens Silver waren de Narrenschip- en Dood van een vrek-panelen oorspronkelijk niet het linker- en rechterzijluik van de zogenaamde Marskramer-triptiek (met verloren gegaan middenpaneel), maar omgekeerd. Verder beschouwt hij de Brugse Laatste Oordeel-triptiek als een atelier-pastiche (workshop pastiche).
[explicit 15 augustus 2022 – Eric De Bruyn]
