Stanic 1986
Hieronymus Bosch. 81 reproducties (Michael M. Stanic) 1986
[International Publishing, München, 1986, z. p.]
Het grootste gedeelte van deze populariserende uitgave bestaat uit reproducties op groot formaat die helaas vaak van slechte kleurkwaliteit zijn. De begeleidende inleiding over Bosch’ leven en werk is bovendien zeer onbetrouwbaar. Zo schrijft Stanic dat de ontmoeting tussen Bosch en ‘Jacob de Aelmaengien’ (sic, zie Fraengers theorieën) een ingrijpende weerslag had op de schilder. Een ander voorbeeld: hoewel er geen documenten over bestaan, mag men toch rustig aannemen dat Bosch ‘hofschilder’ was van Margaretha van Oostenrijk en Filips de Schone. Helemaal te dol wordt het wanneer de auteur brutaalweg schrijft dat ‘volgens schriftelijke berichten uit die tijd’ Bosch door ‘de Aelmaengien’ in de wereld van de sekte van de Vrije Geest werd ingewijd (de enige ‘schriftelijke berichten’ daarover dateren in werkelijkheid uit de twintigste eeuw, en zijn afkomstig van Wilhelm Fraenger).
Als kind van de nieuwe tijd voerde Bosch naar verluidt een aantal thematische en stilistische vernieuwingen door, maar toch blijft zijn pessimistische wereldvisie nauw verbonden met de middeleeuwen. In de verklarende toelichtingen bij de afbeeldingen doet Stanic erg zijn best om een ‘dialoog’ te bewerkstelligen tussen het oeuvre van Bosch en de moderne toeschouwer. Hij brengt de schilderijen van de meester onder meer in verband met atoomangst, genenmanipulatie, droomonderzoek en nieuwe ziekten (aids wordt nét niet genoemd). Verder moeten we erin berusten dat vele elementen uit dit oeuvre niet te verklaren zijn, en misschien lag dat ook in Bosch’ bedoeling: zijn schilderijen zouden net als de wereld zelf een geraffineerd drogbeeld en een fantastische illusie zijn.
Dit laatste is in zekere zin een begrijpelijke conclusie, als men ziet dat Stanic’ toelichtingen wemelen van de foutieve beschrijvingen en verkeerde interpretaties. De Weense Kruisdraging zou een laat werk zijn, in de Keisnijding (Madrid) zou de monnik een boek op het hoofd dragen (het is de vrouw nààst de monnik die een boek op het hoofd draagt), op het Weense Laatste Oordeel zou Bosch de zaligen hebben weggelaten (vergelijk echter het middenpaneel linksboven), in de hel van de Tuin der Lusten zou Bosch de Zondvloed hebben afgebeeld (een foutieve lezing van de theorie van Gombrich?) en zou een ‘kerkelijke hoogwaardigheidsbekleder’ wijn tappen uit een vat (het is manifest een vrouw met horenachtige hoofdtooi). Enzovoort. Stanic’ tekst is Bosch-amateurisme op zijn smalst.
[explicit]
