Van Wamel 2023
“Filling the void. Copies of Bosch’s Ecce Homo” (Marieke van Wamel) 2023
[in: Jos Koldeweij en Willeke Cornelissen (red.), Jheronimus Bosch – His Workshop and His Followers – 5th International Jheronimus Bosch Conference, May 11-13, 2023, Jheronimus Bosch Art Center, ’s-Hertogenbosch, The Netherlands. Jheronimus Bosch Art Center, ’s-Hertogenbosch, 2023, pp. 400-415]
Van Wamel richt eerst de aandacht op de kopie van Bosch’ Ecce Homo-paneel (Frankfurt am Main) die zich vroeger in de Belgische Van Cuyck-verzameling bevond en zich vandaag in een Antwerpse particuliere verzameling bevindt. Zich baserend op dendrochronologisch onderzoek betoogt zij dat deze kopie waarschijnlijk dateert uit het tweede kwart of het midden van de zestiende eeuw. De Antwerpse kopie kan dienst doen als terminus ante quem voor het overschilderen van de devotieportretten op het origineel uit Frankfurt, wat betekent dat deze portretten waarschijnlijk verwijderd werden vóór het midden van de zestiende eeuw (en dus relatief vroeg in de geschiedenis van het paneel), maar niet door Bosch zelf. Waarom zou hij anders de inscriptie salva nos xpriste redemptor hebben laten staan?
In 1927 publiceerde The Burlington Magazine een zwartwitfoto van een andere Ecce Homo-kopie die voorlopig niet gelokaliseerd kan worden. In deze kopie veroorzaakt de afwezigheid van de portretten een onevenwicht in de compositie: onderaan links zien we enkel een stenen muur. Onderaan links op de kopie die bewaard wordt in het Amsterdamse Rijksmuseum zien we daar echter een gevangene achter tralies. In 1980 betoogde Gerd Unverfehrt dat de schilder van de Amsterdamse kopie de leegte opvulde met het zogenaamde ‘Barabbas-motief’. Volgens Van Wamel werd dit motief echter later toegevoegd, rond 1600. Op dat moment was dit ‘Barabbas-motief’ een populair onderdeel geworden van de iconografische traditie in Ecce Homo-uitbeeldingen.
[explicit 29 mei 2024 – Eric De Bruyn]
