SCHELP

Men notere dat met ‘schelp’ soms een mossel(schelp) kan bedoeld worden. Kiliaan (1599) vertaalt ‘schelpe’ als putamen, testa, concha (schil, schelpdier, schelp), en ‘mosschel’ als musculus marinus, mytulus, concha (zeemossel, mossel, mosselschelp) [Etymologicum ed. 1974: 325 /461]. Ook het Latijnse woord ‘concha’ kon dus zowel ‘schelp’ als ‘mosselschelp’ betekenen.

1 Schelp = iets minderwaardigs

Tafel van den Kersten Ghelove II ed. 1937 (1404)

• 140 (Winterstuc, hoofdstuk 21, regels 250-253). Theologisch compendium. ‘Salomon’ zegt over de maagdelijkheid: Hier-om seit Salomon: Maechdelike reynicheit sel twivoldich werden totten croen. Want het is vreemde vrucht die God gadert, ende lest margariten uten schilpen, rosen vanden doornen. Parel en roos zijn dus beelden van de maagdelijkheid. Schelpen staan symbolisch gelijk aan doornen, en verwijzen naar dingen die oneindig veel minder waard zijn dan maagdelijkheid.

Der Minnen Loep I ed. 1845 (1411-12)

• 207 (Boek II, vers 2302). Rijmtraktaat over de liefde. Soe en gavicker niet om een schulp.

Een sAnders Welvaren ed. 1920 (1511-12)

• 55 (verzen 74-76). Rederijkersspel. ‘Practyckeghe List’ legt uit hoe woekeraars die geld lenen te werk gaan: Niet achtende twee scelpen, jc doese als bevroeder / Vercooppen vp de doot van vader ofte moeder / Suster ofte broeder, daer zy of zouden delen.

Cooren ed. 1985 (1565)

• 91 (verzen 1141-1142). Rederijkersspel. ‘Huisman’ in een gebed tot God: sonder U sijn wij niet dan arme welpen / en slijm der aerden, jae, min dan schelpen.

Huis van idelheijt ed. 1996 (vóór 1568?)

• 78v (verzen 1526-1528). Rederijkersspel. De bedelende Opperman zegt: Gheeft toch wat om goodts wil / mijn arme bloet naecter dan een scelp nu / die niet een mach winnen.

Spel ed. 1976/77 (1567-76)

• 88 (vers 160). Rederijkersklucht. Een bazige vrouw zegt tegen een scheldende, dreigende soldaat (eigenlijk een duivel): Hu dreeghen achtic min dan twee scelpen.

Geslacht der Menschen ed. 1996 (XVIB)

• 135r (vers 645). Rederijkersspel. Tgeslacht der Menschen over zijn zondige toestand: Ick gae verdwijnen als schelpen, wert icker niet getogen uijt.

Mennich Goet Hart ed. 1996 (XVIB)

• 146v (verzen 227-228). Rederijkersspel. Een neefken zegt tot Mennich Goet Hart: Segtet ons vrij, wij sullen u wel helpen / al waer Die som als scelpen, ghij crijchtet te met. ‘Al waer Die som als scelpen’ betekent: al was het resultaat waardeloos.

2 Schelp = vagina

Cat. Brussel 1971: 54 (cat. nr. 36) [= Rembrandt en zijn tijd. Tentoonstellingscatalogus (Brussel, Paleis voor Schone Kunsten, 23 september-21 november 1971), Brussel, 1971]. Op een doek (103,5 x 137 cm) van Jacques de Gheyn II (1565-1629), Poseidon en Amphitrite (circa 1610, Keulen, Wallraf Richartz Museum), steekt links Amor ondeugend zijn wijsvinger in een grote zeeschelp. In de commentaar wordt de schelp een ‘erotisch symbool’ genoemd. Bovendien heeft één van de schelpen op de voorgrond, de schelp die vlak vóór Amphitrite ligt, een vagina-vorm. Zie afbeelding.

Leander ende Hero ed. 2002 (1621)

• 144 (Spel 2, verzen 432-433). Rederijkersspel. Het sinneke ‘Liefs Ghebruyck in’t feit van minnen’ zegt over Hero, in een erotische context: En sy is al ghereet met haer open schulpe, / Om den vyerighen brant te blusschen.

3 Schelp = Maria

Bijns ed. 1875 (1567)

• 276 (boek III, refrein XVI, strofe b, verzen 11-12). Rederijkersrefrein, lof op Maria: Lof zeeschelpe, daer shemels dau in daelde, / Daer de puerste peerle uut is gegenereert. De schelp is Maria, de parel is Christus.

4 De uitdrukking ‘iemand in zijn schelp doen kruipen’

Werck der Apostolen cap. 3, 4 en 5 ed. 1903 (XVIA)

• 351 (vers 4). Rederijkersspel. Cayphas over de apostelen: Wy doense noch cruypen in haer schelpen.

5 Schelp: restmateriaal

Orloy der ewigher wysheit ed. 1926 (XIVA)

• 123 (regels 20-21). Geestelijk prozatraktaat.Wijsheid tot Discipel: omwille van de (goddelijke) liefde moet men tegenspoed verdragen: Want alsoe menighe sculpe leecht int oever, alsoe is meneghe ieghentheit in minnen. Hier blijkbaar louter bedoeld om aan te geven dat die tegenslagen talrijk zijn, net zoals er veel schelpen op het strand liggen.

[explicit 7 juli 2020]