Cuttler 1969
“Two Aspects of Bosch’s Hell Imagery” (Charles D. Cuttler) 1969
[in: Scriptorium (Miscellanea F. Lyna), XXIII (1969), pp. 313-319]
[Niet vermeld in Gibson 1983]
Een eerste aspect van Bosch’ uitbeeldingen van de hel dat hier besproken wordt, is het omvormen en samensmelten van reeds bestaande ideeën en beelden uit miniaturen en handschriftverluchtingen. Cuttler brengt een aantal motieven uit de Hel-tondo op Bosch’ Zeven Hoofdzonden-paneel (Madrid, Prado) (de ziel die op een aambeeld met hamers bewerkt wordt, de brandende toren, het gloeiendhete meer, de ziel die aan een spit geregen wordt, de zielen in de vuurketel) in verband met een aantal Franse en Vlaamse miniaturen uit de vijftiende eeuw. Ook de kakstoel van de vogel-duivel op het rechterpaneel van de Tuin der Lusten gaat naar verluidt terug op een miniatuurmotief: de brandende open kooi waarin zielen neerstorten.
Een tweede aspect is wat Cuttler het ‘double image’-effect noemt. Het beeld is daarbij tegelijk ‘allusief’ (het verwijst naar bekende iconografische motieven) en ‘illusief’ (die motieven worden zodanig tot een eenheid versmolten dat één beeld verscheidene betekenissen kan hebben). Cuttler geeft als voorbeeld de drie mannen in een vruchtenschil op het middenpaneel van de Tuin der Lusten: deze schil zou tegelijk een bijtend hoofd met een narrenkap én de Mond van de Hel oproepen. Ook de opening van de blauwe bol die hoger op het middenpaneel op het water drijft, zou verwijzen naar de Hellemond.
Volgens Cuttler was Bosch de ‘uitvinder’ van het dubbele beeld in Noord-Europa. In Zuid-Europa werd dezelfde techniek omstreeks dezelfde tijd voor het eerst toegepast door Piero di Cosimo.
[explicit]
