Fraenger 1957b
“Der vierte König des Madrider Epiphanias-Altars von Hieronymus Bosch” (Wilhelm Fraenger) 1957
[in: Deutsches Jahrbuch für Volkskunde, Bd. 3 (1957), pp. 169-198]
[Heruitgegeven in: Castrum Peregrini, XXXII (1957/58), pp. 25-62]
[Heruitgegeven in:Wilhelm Fraenger, Hieronymus Bosch, Prisma-Verlag, Gütersloh, 1975, pp. 307-333]
[Ook vermeld in Gibson 1983: 82-83 (E64)]
Fraenger onderzoekt in dit artikel of de Aanbidding der Wijzen-triptiek (Madrid, Prado) kerkelijke of ketterse kunst is. Op het eerste gezicht lijkt deze triptiek in alles de traditionele christelijke leer te volgen. Buiten- noch binnenpanelen bevatten blijkbaar esoterische elementen.
De zogenaamde ‘vierde koning’ die op het middenpaneel bij de ingang van de stal staat, bewijst echter naar verluidt het tegendeel. Via een aantal joodse en apocriefe teksten komt Fraenger tot de conclusie dat het Adam is, de kroongetuige van het Epifanie-wonder, aan wie God bij het begin van de schepping reeds zijn heilsplan had geopenbaard. De man links van ‘Adam’ is Abraham, die lacht van vreugde om de geboorte van het goddelijke kind. Achter ‘Adam’ staat de ‘Heer van de Nacht’, symbool van het afvallige Israël dat nog niet kan geloven dat de Messias verschenen is.
Dit syncretisme van christelijke en joodse overleveringen duidt erop dat de triptiek bedoeld was als cultusvoorwerp voor de sekte der Homines Intelligentiae, die haar bijeenkomsten hield ten huize van de schenkers (afgebeeld op de zijpanelen).
In de ‘kikvors’ op het linkerbinnenluik en in de aanvallende wolven op het rechterbinnenluik ziet Fraenger toespelingen op de joods-ketterse sekte waartoe Jacob van Aelmangiën – net als de schenkers – een tijdlang behoorde, alvorens over te stappen naar de Adamieten.
[explicit]
