Van Dijck 1998b
“Peter van Os ontmaskerd. Het drieluik van Boston” (G.C.M. van Dijck) 1998
[in: De Brabantse Leeuw, jg. 47 (1998), nr. 2, pp. 116-124]
Peter van Os werd geboren in Oss, een dorpje in de buurt van ’s-Hertogenbosch, vóór 1467. Zijn ouders waren Jan van Os en Oda Wynricx die Smyt, hij had twee broers en twee zusters. Rond 1480 verhuisde de familie vermoedelijk van Oss naar ’s-Hertogenbosch. Peter van Os studeerde aan een universiteit, waarschijnlijk de Leuvense universiteit (vanaf 1486). Rond 1494 werkte Peter in ’s-Hertogenbosch als stadsklerk, later werd hij ook notaris. Hij huwde met Henricxken van Langel, dochter van Franco van Langel, stadssecretaris van ’s-Hertogenbosch, en Heylwich van der Rullen. Enkele dagen na 25 december 1500 overleed Henricxken, na bevallen te zijn van een doodgeboren kind. In 1496-97 werd Peter lid van de Onze-Lieve-Vrouwebroederschap en in 1498 volgde hij zijn schoonvader (die overleed in 1497) op als stadssecretaris van ’s-Hertogenbosch. In 1502/03 huwde Peter voor de tweede maal met Henricxken van der Heze die hem vijf kinderen schonk, twee zonen en drie dochters. Peter stierf in 1542 als een zeer welstellend man.
Het Museum of Fine Arts in Boston bezit een Ecce Homo-drieluik met schenkers dat toegeschreven wordt aan het atelier van Jheronimus Bosch. De schenker op het linkerbinnenluik, die is weergegeven met zijn patroonheilige Sint-Petrus, met zijn wapenschild en met het teken van de Onze-Lieve-Vrouwebroederschap, is Peter van Os. Het bovenste gedeelte van het wapenschild (een ossenkop) verwijst naar de familie Van Os, het onderste gedeelte verwijst vermoedelijk naar de familie Wynricx (Peters moeder heette Oda Wynricx). De vrouw op het rechterbinnenluik is Peters eerste vrouw, Henricxken van Langel. Het wapenschild verwijst naar de families Van Langel en Van der Rullen. Henricxken wordt vergezeld door Sint-Catherina, waarschijnlijk omdat Sint-Henrica onbekend was. Bij Henricxkens knieën zien we een (dode?) baby. Was Catherina misschien de naam van deze baby?
Op de gesloten luiken zien we links Franco van Langel (met het teken van de Onze-Lieve-Vrouwebroederschap) en zijn zonen Wouter, Franco en Jan. Deze laatste was een kloosterling. De begeleidende heilige is Johannes de Evangelist, waarschijnlijk omdat Sint-Franco (een naam die niets met Franciscus te maken heeft) onbekend was. De vrouw rechts is Franco van Langels vrouw, Heylwich van der Rullen, met haar dochters. De voorste dochter is Lysbeth, een kloosterlinge. De vrouw vlak achter haar is opnieuw Henricxken van Langel. De begeleidende heilige is Maria Magdalena, waarschijnlijk omdat zij de patrones was van het klooster waarin Lysbeth verbleef.
Vermoedelijk hebben we hier te maken met een memorietafereel dat door Peter van Os besteld werd om zijn vrouw, zijn doodgeboren baby en zijn schoonfamilie te gedenken. Omdat Franco van Langel overleed in 1496-97 en Peters eerste vrouw rond 1 januari 1501, plaatst Van Dijck de triptiek in 1500 (of kort daarna, vergelijk Van Dijck 2001a: 60).
Dit artikel vormt een interessante bijdrage tot de problematiek rond Bosch en zijn opdrachtgevers. Er blijven echter nog enkele vragen. Verwijst de onderste helft van Peters wapenschild inderdaad naar de familie Wynricx? Werd de baby bij de knieën van Henricxken later toegevoegd? En hoe zit het nu precies met de patroonheiligen Catherina, Johannes en Maria Magdalena? Wie zijn de twee jongens op de achtergrond van het linkerbuitenluik? En als de baby later toegevoegd werd, kan het drieluik dan niet besteld geweest zijn vóór 1500? Op de pagina’s 122 en 124 plaatst Van Dijck het overlijden van Henricxken van Langel ‘rond 1 januari 1500’, maar dit is ‘1500 oude stijl’, en moet dus gelezen worden als ‘1501 nieuwe stijl’.
[explicit 9 september 2012]
