Vermeulen 2001
De Tuin der Lusten - Roman over het leven en werk van Jeroen Bosch (John Vermeulen) 2001
[Het Spectrum, Utrecht, 2001, 397 blz.]
Het was waarschijnlijk onvermijdelijk. Rond het midden van de jaren zestig, toen de laatmiddeleeuwse schilder Jheronimus Bosch volop in de belangstelling stond (onder meer met een grote herdenkingstentoonstelling in ’s-Hertogenbosch anno 1967), werden een aantal historische romans rond de kunstenaar op de markt gebracht (waaronder Moergrobben van Theun de Vries en Felicia van Armand Boni). 2001 was opnieuw een Jeroen Bosch-jaar, met tentoonstellingen en colloquia in Rotterdam en ’s-Hertogenbosch, en in het voorjaar van 2001 verscheen van de hand van de Vlaamse auteur John Vermeulen reeds De Tuin der Lusten, zoals de ondertitel meedeelt: een roman over leven en werk van Jeroen Bosch. Toeval of berekening? Wij zouden het echt niet weten, al vermoeden wij sterk het laatste, en wellicht is het ook niet zo belangrijk.
Wie een beetje vertrouwd is met de figuur Bosch, houdt gegarandeerd zijn hart vast wanneer hij of zij een nieuwe historische roman over deze schilder in handen krijgt, want over het leven van Bosch is bijzonder weinig met zekerheid geweten en de moderne interpretaties van zijn bewaarde, niet altijd even toegankelijke oeuvre lopen sterk uiteen. Wat maakt dat een geromanceerde biografie over Bosch de auteur ervan talrijke mogelijkheden biedt om zijn fantasie te laten werken. John Vermeulen heeft die kans niet laten liggen. In zijn roman heeft Jeroen een incestueuze verhouding met zijn vrijgevochten en van hekserij beschuldigde zuster, hij creëert zijn schilderijen onder invloed van drugs, hij onderhoudt nauwe contacten met een alchemist, is lid van een ketterse sekte die onder meer de vrije liefde en naaktloperij op het programma heeft staan en komt danig in aanvaring met de dominicaan en inquisiteur Jacobus Sprenger (één van de auteurs van de beruchte Heksenhamer).
Iemand van slechte wil zou bij dit alles kunnen aanmerken dat Vermeulen duidelijk de verkeerde Bosch-boeken heeft gelezen toen hij zijn roman voorbereidde (onder meer de teksten van Wilhelm Fraenger en waarschijnlijk het boek van Lynda Harris uit 1995), want ook wanneer hij links en rechts interpretaties suggereert van echt bestaande Bosch-schilderijen, is het resultaat nogal magertjes. Louter historisch bekeken moet in elk geval beklemtoond worden dat de lezer van dit boek weinig betrouwenswaardige informatie over Bosch te verwachten heeft. Anderzijds lijkt ons dit nochtans geen dwingende reden om de roman dan meteen maar naar de prullenmand te verwijzen.
Vermeulen schrijft immers fictie, geen kunsthistorisch essay, en wie zou hem kunnen verbieden rond een intrigerende persoonlijkheid als Bosch zijn verbeelding de vrije teugel te laten? Bovendien valt een zeker literair talent de auteur niet te ontzeggen: hij heeft een vlotte pen, weet trefzeker en sfeervol bepaalde situaties op te roepen (bijvoorbeeld de stadsbrand in het eerste hoofdstuk) en brengt voor de aandachtige lezer vooral via de levendige dialogen en innerlijke monologen een dieperliggende thematiek aan (in dit geval: de intelligente, introverte Bosch die zich niet echt thuisvoelt in de dwaze, door religieus fanatisme en bijgeloof beheerste mensenmaatschappij en hevig verlangt naar een betere, paradijselijke wereld waarin iedereen lief is voor elkaar). Wij hebben ons in elk geval geen moment verveeld tijdens het lezen van dit bijna vierhonderd pagina’s tellende boek, maar wij waren dan ook niet op zoek naar een of andere historische werkelijkheid. Wat we ons echter wel afvragen: zou John Vermeulen weten dat de Duitse auteur F.M. Huebner ooit al een historische roman over Bosch geschreven heeft die eveneens De Tuin der Lusten heet?
Recensies
[explicit]
