Vogelspreuken op rijm (anoniem) XVIa

[Teksteditie: W.L. Braekman (ed.), “Vogelspreuken op rijm uit de vroege zestiende eeuw”, in: Handelingen Koninklijke Zuidnederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis, XXXVIII (1984), pp. 175-188 = Braekman ed. 1984]

[Jansen-Sieben H210]

Auteur

Wellicht een chirurgijn die te Hattem in het plaatselijke hospitaal werkzaam was [ed. 1984: 175].

Genre

Artesliteratuur, meer bepaald vogelspreuken.

Situering / datering

De 31 vogelspreuken die hier worden uitgegeven, komen verspreid voor in een medisch vademecum uit de vroege zestiende eeuw, waarvan het manuscript zich bevindt in de bibliotheek van de Stichting Oud-Hattem in Gelderland (hs. C 4) [ed. 1984: 175]. Zij zijn geschreven in een mengtaal met sterke Oost-Middelnederlandse inslag en werden waarschijnlijk gekopieerd naar een ouder handschrift [ed. 1984: 176]. Vier van de 31 spreuken komen ook voor in een kleine Nederduitse druk van circa 1500 (Der Vogel Sprake). Een enkele spreuk treft men ook aan in een Nederduits handschrift uit het midden van de zestiende eeuw, dat 84 spreuken bevat [ed. 1984: 178].

Inhoud

Braekman onderscheidt in het genre van de vogelspreuken twee types.

• Raadgevende spreuken: zijn meestal tweeregelig, zijn gericht tot een koning of heer en bevatten afwisselend goede en slechte raadgevingen. Twee kleine groepen Middelnederlandse spreuken van dit type zijn bekend [ed. 1984: 176-177].
• Algemeen geldige didactische spreuken: zijn meestal vierregelig, zijn niet tot een bepaald iemand gericht en bevatten algemene morele wijsheden die soms verband houden met de traditionele symbolische eigenschappen die aan bepaalde vogels worden toegeschreven [ed. 1984: 176].

De Hattemse vogelspreuken behoren tot dit laatste type (zij werden wel in doorlopend proza neergeschreven) en zijn als dusdanig uniek in het Middelnederlands [ed. 1984: 177].

Thematiek

Didactische belering [ed. 1984: 176].

Receptie

Stadsliteratuur. Zie de oorsprong: artesliteratuur ontstaan in een medische context (hospitaal). Verband met Hattem.

Profaan / religieus?

Profaan.

[explicit 29 oktober 1994]