Calcoen (anoniem) circa 1504

[Teksteditie: Jan Denucé (ed.), Calcoen – Verhaal van de tweede reis van Vasco da Gama naar Indië, 1502-1503, in fac simile uitgegeven met inleiding en notas. Voor de Seven Sinjoren uitgegeven door De Sikkel, Antwerpen, 1931 = Calcoen ed. 1931]

[NK 514]

Genre

Een dagboek annex reisverhaal. Volgens Denucé is dit het oudste oorspronkelijke gedrukte reisverhaal in het Middelnederlands [ed. 1931: 7]. Jansen-Sieben nam het werkje op in haar repertorium van artesliteratuur onder de hoofding ‘reisverhaal’.

Auteur

De auteur is anoniem gebleven. Denucé [ed. 1931: 7] vermoedt dat het een Vlaamse bombardier was die diende op één van de schepen waarmee Vasco da Gama in 1502-1503 naar Indië voer. Vermeulen [1986: 107] spreekt van een Vlaamse koopman.

Situering / datering

Calcoen is een vroeg-zestiende-eeuwse druk waarvan twee exemplaren bewaard bleven (Londen, British Library / Zerbst, Hertogelijk Francisceum). Drukker, plaats noch jaartal worden vermeld maar hoogstwaarschijnlijk verscheen het boekje in Antwerpen rond 1504 in het fonds van Jan van Doesborch [ed. 1931: 13-14, Vermeulen 1986: 107-108]. Denucé [ed. 1931: 11] vermoedt dat het werkje een kortstondig uitgeverssucces was.

Inhoud

De tekst biedt een beknopt verslag van de tweede reis van de Portugese ontdekkingsreiziger Vasco da Gama naar Indië via Kaap de Goede Hoop (van februari 1502 tot september 1503). Met ‘Calcoen’ wordt Calicut in Indië bedoeld, ongeveer het eindpunt van de reis.

Thematiek

In de eerste plaats een verslag van een ontdekkingsreis. Fictie en werkelijkheid worden door elkaar gemengd (zie bijvoorbeeld de vermelding van ‘Pape Iansland’). De tekst bevat dan ook heel wat onnauwkeurigheden.

Receptie

Het boekje werd hoogstwaarschijnlijk uitgegeven te Antwerpen, waar begrijpelijk genoeg heel wat interesse voor dit soort teksten bestond: via de haven van Antwerpen importeerden de Portugezen oosterse waren (onder meer specerijen) naar West-Europa [ed. 1931: 11].

Profaan / religieus?

Manifest profaan van aard.

Geraadpleegde lectuur

• Yves G. Vermeulen, Tot profijt en genoegen – Motiveringen voor de productie van Nederlandstalige gedrukte teksten 1477-1540. Groningen, 1986, pp. 107-108.
• Ria Jansen-Sieben, Repertorium van de Middelnederlandse artes-literatuur. HES Uitgevers, Utrecht, 1989, p. 147.

[explicit 13 februari 1993]