De Const van Rhetoriken (Matthijs de Castelein) 1548 / 1555

[Facsimile-teksteditie: Anoniem (ed.), Matthijs de Castelein – De Const van Rhetoriken – Facsimile van de Gentse druk van 1555. Theater Pax Vobis, Oudenaarde, 1986 = Const van Rhetoriken ed. 1986]

[Coigneau CvR]

Auteur

De rederijker Matthijs de Castelein (1486/90-1550). Hij was onder meer factor van de Oudenaardse rederijkerskamer Pax Vobis en van de kamer De Kersauwe uit Pamel [Iansen 1971: 12-15].

Genre

Een gedrukt leerboek over rhetorica dat de bedoeling heeft (vooral jonge) liefhebbers van de dichtkunst het dichten aan te leren.

Situering / datering

De Const van Rhetoriken werd voor de eerste maal gedrukt te Gent in 1555 bij Ian Cauweel. Nog zes latere drukken (tussen 1571 en 1616) bleven bewaard. Volgens een aantekening aan het einde van de oorspronkelijke inhoudstafel voltooide De Castelein zijn werk in 1548 (dus twee jaar vóór zijn dood) [zie voor dit alles Iansen 1971: 15 / 21-25].

Inhoud

Afgezien van het voorwerk en het nawoord bevat deze druk 239 strofen waarin De Castelein de theorie van het dichten behandelt. Deze strofen worden regelmatig afgewisseld met uitgebreide passages waarin concrete voorbeelden van de behandelde dichtvormen (refreinen, balladen, rondelen, kortere dichtvormen en speciale dichtvormen) worden gegeven. Deze voorbeeldgedichten werden alle door De Castelein zelf geschreven [zie voor dit alles Iansen 1971: 15-21 (met een volledig inhoudsoverzicht) en Coigneau I 1980: 139-142].

Een overzicht van de eerste 42 theoriestrofen…

• Strofe 1: Traagheid (Ledigheid) is afkeurenswaardig.
• Strofen 2-10: na het eten maakt De Castelein een wandeling in een bos in de buurt van Oudenaarde. Vele mythologische verwijzingen. Plots verschijnt Mercurius: deze raakt de ikverteller aan met een roede (staf).
• Strofen 11-24: Mercurius doet de ik inslapen en geeft hem in een droom de opdracht een dichtwerk te maken. De ik stemt na enige aarzeling toe. De ik wordt wakker en Mercurius is weg.
• Strofen 25-28: aanspreking van de leerling-dichters. Groet aan kunstminnende jongelingen [25]. Kom naar buiten met je talenten [26]. De ik zal nu ook over de kunst schrijven [27]. Want Rhetorica wordt vaak mishandeld [28].
• Strofen 29-41: lofrede op Vrouwe Rhetorica.
• Strofen 42 e.v.: verdere informatie over Rhetorica. Voorlopers (de antieken), enzovoort.

Thematiek

Didactisch van opzet: een theorie- en praktijkleer van de dichtkunst.

Receptie

Stadsliteratuur. De Castelein was een Oudenaardse rederijker. Zijn boek werd gedrukt in Gent. Verbanden met Oudenaarde en Gent.

Profaan / religieus?

De Const van Rhetoriken bevat zowel profane als religieuze teksten.

Geraadpleegde literatuur

• Garmt Stuiveling, “Schaken met De Castelein”, in: Spiegel der Letteren, 1963/64, pp. 161-184.
• S.A.P.I.H. Iansen, Verkenningen in Matthijs Casteleins Const van Rhetoriken. Assen, 1971.

[explicit 24 april 1996]