Dal sonder wederkeren / Tpas der doot (Colijn Caillieu) 1528
[Teksteditie: Paul De Keyser (ed.), Colijn Caillieu’s Dal sonder Wederkeren of Pas der Doot. Werken uitgegeven door de Faculteit der Wijsbegeerte en Letteren – 73e aflevering, De Sikkel-Libr. Ernest Leroux-Martinus Nijhoff, Antwerpen – Parijs – ’s-Gravenhage, 1936 = Pas der doot ed. 1936]
[NK 1519] [Franssen 1990: 78-79 (57)]
Auteur
De Brusselse stadsrederijker Colijn Caillieu (overleden circa 1484-85) [ed. 1936: 25-32, vergelijk echter ook ibidem: 159].
Genre
Een strofisch rederijkersgedicht met stichtelijk-allegorische boodschap. De tekst bleef bewaard als postincunabel.
Situering / datering
Tpas der doot (91 negenregelige strofen) is een bewerking/vertaling van Le Pas de la Mort van de Franstalige auteur Amé de Montgesoie. De Franse tekst werd geschreven vóór 1465, misschien circa 1457. Deze bleef bewaard in drie handschriften [ed. 1936: 33-34 / 39-40]. Caillieu vertaalde deze tekst circa 1464 [Pleij 1991: 176]. Op 10 juli 1528 verscheen de tekst als postincunabel bij Jan van Doesborch te Antwerpen (uniek exemplaar: Brussel, Koninklijke Bibliotheek, II.28672).
Inhoud
Zie hiervoor ed. 1936: 45-49.
Thematiek
Het concrete thema: een literaire allegorie waarin de dood wordt vergeleken met een ‘wapenspel’ zoals we dat onder meer kennen van het 15de-eeuwse Bourgondische hof [ed. 1936: 44]. Het abstracte thema wordt duidelijk verwoord in de verzen 820-828: armen en rijken hogere en lagere klassen worden aangespoord tot een deugdzaam leven zodat het ‘wapenspel’ met de dood kan gewonnen worden en de weg naar de hemel open ligt. Duidelijk stichtelijk van aard dus.
Receptie
Het betreft hier een Antwerpse druk van een Brusselse rederijkerstekst. Caillieu was stadsrederijker van Brussel. In die zin dus duidelijk stadsliteratuur. De oorspronkelijke Franse tekst had echter als geïntendeerd publiek de Bourgondische hofadel, wat duidelijk te merken is aan de allegorische inkleding (wapenspel). Tpas der doot is dus eigenlijk hofliteratuur die geannexeerd werd door de stad. Verbanden met Brussel en Antwerpen.
Profaan / religieus?
Een mengeling van profane en religieuze elementen: de boodschap is stichtelijk, de allegorische vormgeving typisch profaan (een ridderlijk wapenspel).
Persoonlijke aantekeningen
In Loterijspel ed. 1941: 252 (vers 103), zegt de zeeman Steven: Ik, die mijns levens langste pas langs de schuimende baren (heb gevaren). Een aantekening verklaart: ‘Pas = tijd’. Tpas der doot betekent dus: het moment van de dood, het stervensuur.
[explicit 20 juli 1994]
