De Vier Wterste (Jan Baptist Houwaert) 1580-82

[Tekstuitgave: F. Van Vinckenroye (ed.), J.B. Houwaert – De Vier Wterste – Tekstuitgave met inleiding, verklarende aantekeningen en glossarium. Drie delen (Inleiding / Tekst / Tekstverklaring), Secretariaat van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde, Gent, 1965]

Auteur

Jan Baptist Houwaert (1533-1599) was een Brussels edelman, die de voorname positie bekleedde van ‘Conseiller ende Meester Ordinaris van de Rekeninghen des Hertogdoms van Brussel’, en daarnaast een in zijn tijd gewaardeerd rederijker. Omwille van zijn protestantse sympathieën wordt hij tijdens het bewind van Alva één jaar (1568) gevangen gezet.

Genre

Een lang strofisch rederijkersgedicht, bestaande uit 670 dertienregelige strofen, in totaal 8710 verzen.

Situering / datering

Houwaert schreef de tekst in de periode 1580-1582. De oudste druk van het werk verscheen in 1583 te Antwerpen bij Christoffel Plantijn. Er zijn nog vijf jongere uitgaven bekend (uit 1598, 1605, 1613, 1614 en 1616).

Inhoud

De dichter verhaalt hoe hij gevangen wordt gezet en na een tijdje zijn doodvonnis verneemt. De nacht vóór zijn terechtstelling heeft hij een visioen, waarin hij gesprekken voert met allerlei goede en boosaardige, allegorische personages (Geloof, Hoop & Liefde; Wereld, Vlees & Duivel…) en een beschrijving geeft van het Laatste Oordeel, de Hemel en de Hel. Ten slotte ontwaakt de dichter uit zijn allegorische droom, om te vernemen dat hij toch bevrijd en vrijgesproken zal worden. Het gedicht eindigt met een lange reeks vermaningen aan alle beroepen en standen van de maatschappij.

Thematiek

De plastische beschrijvingen van de Vier Uitersten nemen bij Houwaert slechts een zeer bescheiden plaats in. De nadruk ligt vooral op het (vaak langdradige) redeneren over Goed en Kwaad en op het stichtelijk vermanen. Hoewel De Vier Wterste typisch humanistisch-reformatorische trekjes vertoont (bijvoorbeeld de suprematie van het woord over het beeld, onder meer in de beschrijvingen van Hel en Hemel), sluit het dichtwerk toch nog in vele opzichten aan bij de religieus-stichtelijke denkwereld van de late Middeleeuwen, wat onder meer duidelijk blijkt uit de talloze traditionele motieven die Houwaert hanteert.

Receptie

Stadsliteratuur. Verbanden met Brussel en Antwerpen.

Profaan / religieus?

Stichtelijk-religieus.

Geraadpleegde lectuur

• Debaene 1966: Luc Debaene, [recensie van de editie-1965], in: Boekengids, jg. 44, nr. 6 (juli 1966), p. 263.
• Knuvelder II 1971: G.P.M. Knuvelder, Handboek tot de Geschiedenis der Nederlandse Letterkunde. Deel II (vijfde, geheel herziene druk), L.C.G. Malmberg, ’s-Hertogenbosch, 1971, p. 104.

[explicit 5 april 2020]