Fraenger 1951a
“Hieronymus Bosch – Der Tisch der Weisheit – Bisher ‘Die Sieben Todsünden’ genannt” (Wilhelm Fraenger) 1951
[in: Psyche – Zeitschrift für Tiefenpsychologie und Menschenkunde in Forschung und Praxis, jg. V (1951), Heft 6, pp. 355-384]
[Heruitgegeven in: Wilhelm Fraenger, Hieronymus Bosch, Prisma-Verlag, Gütersloh, 1975, pp. 267-294]
[Ook vermeld in Gibson 1983: 118 (E260)]
Fraenger stelt dat Bosch’ zogenaamde Tafelblad met de Zeven Hoofdzonden (Madrid, Prado) een ‘boete- en verzoeningstafel’ is. Aangezien zulk een cultusvoorwerp niet voorkwam in de kerk, moet het schilderij bestemd zijn geweest voor een sekte die nochtans wel vertrouwd was met het christelijke gedachtegoed. De opdrachtgever was naar verluidt de christelijke jood Jacob van Aelmangiën die het paneel ongeveer twintig jaar vóór zijn tijdelijke bekering tot het christendom (in 1496) liet schilderen. Het paneel is een vroeg werk van Bosch en dus moeten we hier de oorspronkelijke vorm van Jacobs joods-christelijke overtuigingen kunnen terugvinden.
Hoe zagen deze overtuigingen eruit? We citeren Fraenger: ‘Het joods-christelijke, sterk gnostisch gekleurde syncretisme van Jacob van Aelmangiën, waarin de ebionitische geloofsbasis van het “verus propheta per saeculum currens” met philonisch/nieuw-pythagorische getallenspeculatie en orphische mystagogie versmolt, waarbij wellicht nog een element van het syro-koptische gnosticisme komt…’ Zich baserend op bijbelwoorden van Mozes en Salomon geeft Fraenger het Tafelblad een nieuwe naam: de Tafel der Wijsheid. Het zou daarbij gaan om een cultusvoorwerp van de sekte: Van Aelmangiën gebruikte met zijn leerlingen aan deze tafel het avondmaal, terwijl links en rechts (op de donkergroene open plekken) een rituele kelk stond.
De twee voornaamste hoofdzonden zijn naar verluidt de Ira (midden-onder) en de Gula (midden-boven). In het Hel-medaillon is Superbia dan weer de grootste zonde. Het Tafelblad moet men rondlopen tegen de wijzers van de klok in. Fraenger wijst ook op de lage kwaliteit van de vier hoekmedaillons. Zij werden door Bosch geschilderd toen hij zijn opdrachtgever nog niet kende. Nadat hij met deze laatste in contact was gekomen, ontplooide hij pas ten volle zijn artistieke kwaliteiten en schilderde hij de rest van het paneel.
De 128 stralen van het Godsoog in het midden verklaart Fraenger aan de hand van joods-alexandrijnse getallenmagie. Wijzen we er ten slotte nog op dat deze Tafel der Wijsheid volgens Fraenger niét geschilderd werd voor de Adamieten-sekte: in het Hemel-medaillon worden immers de mannelijke heiligen gescheiden van de vrouwelijke. Naast de Adamieten en de joodse sekte van onder meer de Bruiloft te Kana (Rotterdam) is er dus sprake van nog een derde, joods-christelijke sekte waartoe Van Aelmangiën in het begin van zijn ‘loopbaan’ zou behoord hebben.
Voor kritiek op dit artikel, zie Bax 1956: 176-178.
[explicit]
