Hoffman 2014
Kijken naar Bosch – Een ontdekkingsreis langs alle schilderijen (Ed Hoffman) 2014
[Jheronimus Bosch Art Center, ’s-Hertogenbosch, 2014, geen paginering]
In deze op een breed publiek gerichte uitgave worden alle aan Bosch toegeschreven schilderijen één voor één besproken. Er is gekozen voor een thematische benadering, met als gevolg dat onderdelen van eenzelfde drieluik soms in verschillende afdelingen zijn beland. Deze (vier) afdelingen hebben als titel: Van de schepping der wereld tot de kruisiging van Christus, Negen heiligen, Gewone mensen onderweg en Het einde der tijden.
Om de benadering van de auteur te verduidelijken nemen we als voorbeeld de bespreking van het Gentse Sint-Hiëronymus-paneel [nr. 17]. De grote lijnen van wat op de schilderijen te zien is, worden overzichtelijk en beknopt beschreven, met hier en daar wat randinformatie. Zo wordt hier gesignaleerd dat de heilige uitgebeeld is als kardinaal en wordt er gewezen op zijn attributen (rode hoed en kleed, leeuw) en op de aanwezigheid van een bijbel (die Hiëronymus vertaalde in het Latijn). Nochtans zijn deze iconografische beschrijvingen meestal niet volledig. Zo wordt hier niets gezegd over de merkwaardige holle boomstam die doet denken aan de muil van een wild dier. Bovendien zijn iconografische duidingen uiterst zeldzaam zodat de lezer hier aan zijn lot wordt overgelaten. Vooral wanneer het gaat om zaken die belangrijk zijn voor een beter begrip van het schilderij is dat jammer. Bij de Sint-Hiëronymus wordt bijvoorbeeld wel de aanwezigheid gesignaleerd van een slapend vosje en van een vogelnest, maar niet dieper ingegaan op het feit dat deze details verwijzen naar een bijbeltopos (Mattheus 8: 20 / Lucas 9: 58) en op het gegeven dat deze bijbeltopos een rol speelt in één van de belangrijkste brieven van Hiëronymus (de brief aan Eustochium). Wel waagt de auteur zich af en toe aan een voorzichtige hypothese. Hier wordt bijvoorbeeld gesuggereerd dat het paneel misschien besteld werd door de Bossche Broeders van het Gemene Leven, die ook ‘Hiëronymianen’ werden genoemd.
Als eerste kennismaking met de wereld van Bosch heeft deze uitgave zeker haar nut, ook al omwille van de verzorgde afbeeldingen. Bij een volgende druk of vertaling moet in de literatuurlijst achteraan zeker aangepast worden dat de Tweede Internationale Jheronimus Bosch Conferentie in 2007 niet over de opdrachtgevers van Bosch handelde, maar over de bronnen van zijn werk. Ook het ontbreken van paginanummers is een klein minpuntje.
[explicit 20 juli 2014]
