Ilsink/Koldeweij 2011
De Kruisdraging in navolging van Jheronimus Bosch (Matthijs Ilsink en Jos Koldeweij) 2011
[Koning Boudewijnstichting, Brussel, 2011, 59 blz.]
In 2009 schonk de familie Jacobs van Merlen een zestiende-eeuws paneel aan de Koning Boudewijnstichting waarna het in 2010 in permanente bruikleen in het Antwerpse Museum Mayer van den Bergh werd ondergebracht. Het betreft een Kruisdraging die tot dan toe toegeschreven werd aan Jan Mandijn. Het paneel behoort samen met nog minstens drie andere verwante schilderijen tot een groep die invloeden vertoont van Jheronimus Bosch’ Kruisdraging-luik in Wenen (men kan spreken van vrije kopieën). Dankzij de Koning Boudewijnstichting kon het paneel onderworpen worden aan een grondig wetenschappelijk onderzoek dat (mede in het kader van het Bosch Research and Conservation Project te ’s-Hertogenbosch) toevertrouwd werd aan Matthijs Ilsink en Jos Koldeweij.
Het paneel dateert vermoedelijk uit het midden van de zestiende eeuw, misschien van omstreeks 1540. De auteurs bieden een gedetailleerde iconografische analyse van het schilderij en maken daarbij regelmatig gebruik van technische hulpmiddelen zoals infraroodreflectografie en röntgenfoto’s. Het Antwerpse paneel bevat geen signatuur maar wel een monogram dat door sommige vroegere auteurs werd toegeschreven aan Jan Mandijn. Wanneer het monogram echter onder een microscoop wordt bekeken, blijkt dat het craquelé niet door het monogram heenloopt, wat erop wijst dat het later werd aangebracht. Omdat bovendien het Antwerpse paneel qua stijl nogal verschilt van het wel met ‘jan mandijn’ gesigneerde Antonius-paneel in Haarlem (Frans Hals Museum), zien de auteurs geen reden om het eerstgenoemde schilderij aan Jan Mandijn toe te schrijven. Het wordt vanaf nu beschouwd als een anonieme Bosch-navolging die nogmaals getuigt van de grote invloed die het werk van Bosch had in het tweede en derde kwart van de zestiende eeuw (onder meer in Antwerpen).
Dit met vlotte pen en veel vakkennis geschreven boekje is een onmisbare gids voor wie de Antwerpse Kruisdraging nader wil bestuderen. Een interessant weetje dat men al lezend bijleert: wanneer de wieken van een windmolen in X-vorm stilstaan (in molenaarstermen ‘overhek’ of ‘overkruis’), dan is dat de alarmstand: dit was een teken dat iedereen snel moest komen om een of ander gevaar te helpen keren [p. 23]. Eén kleine kanttekening nog. In de rechterbovenhoek zijn drie kruisen geschilderd: aan één van de kruisen (het middelste) hangt reeds een terechtgestelde, de twee andere kruisen is men aan het oprichten. Hoewel de auteurs het tegendeel beweren [pp. 29/38], lijkt de grote massa die bij het middelste kruis verzameld is, erop te wijzen dat de gekruisigde wel degelijk Christus is. Het binnen één paneel afbeelden van gebeurtenissen die op verschillende momenten plaatsvinden, is niet ongewoon in laat-middeleeuwse schilderijen.
[explicit 9 juli 2013]
