Marijnissen 2000a
“Het slapende vosje op Bosch’ Hiëronymus” (R.H. Marijnissen) 2000
[in: Arnout Balis e.a. (red.), 200 jaar verzamelen. Collectieboek Museum voor Schone Kunsten Gent. Ludion, Gent-Amsterdam, 2000, pp. 40-43.]
Marijnissen geeft eerst een lang citaat uit kapittel 38 van het handschrift Universiteitsbibliotheek Gent, Ms. 529 (Leven ende miraculen der heylighen), een verzameling heiligenlevens geschreven ten behoeve van een Gents klooster. Kapittel 38 gaat over de H. Hiëronymus en blijkt overgenomen te zijn uit de Legenda aurea, in de oude Nederlanden gemeenlijk Passionael genoemd.
Wie geen rekening houdt met het belang van de laatmiddeleeuwse hagiografie als uiting van de hechte omgang die de middeleeuwse mens met de heiligen onderhield, gaat voorbij aan het wezenlijke van het Bosch-oeuvre. Marijnissen geeft vervolgens enkele citaten uit een sermoen van 1507 van de Brabantse (Vilvoordse?) theoloog Jan van Paschen, dat bewaard bleef in een uit 1544 daterend handschrift (Universiteitsbibliotheek Gent, Ms. 963). In deze citaten wordt de distelbloem vergeleken met de begeerte naar aardse zaken, met hebzucht, met een hypocriete vrouw en met onzuiverheid (onkuisheid). Naar verluidt levert dit een verklaring voor de distel op het middenpaneel van de Tuin der Lusten. Verder worden in deze preek kleine vosjes geduid als de onzuivere, slechte gedachten, wat naar verluidt relevant is voor het slapende vosje in de linkerbenedenhoek van het Gentse Hiëronymus-paneel.
Andere beeldspraak in deze citaten betreft horzels, papenbloemen, netels, de leeuw, de beer, de bij en doornen. De laatmiddeleeuwse preken verklaren de beeldspraak die ons vreemd is geworden en kunnen door de iconologie aangewend worden bij de ontcijfering van de Nederlandse schilderkunst uit de middeleeuwen.
[explicit 26 december 2006]
