Martin 1978
Hieronymus Bosch (Gregory Martin) 1978
[Thames and Hudson, Londen, 1978, inleiding zonder paginering + 41 kleurplaten]
[Ook vermeld in Gibson 1983: 9 (A41)]
Bosch vertaalde in olieverf wat de vroege Nederlandse miniaturisten reeds hadden afgebeeld. Bosch speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van de genreschilderkunst in de Nederlanden en in de ontwikkeling van de landschapsschilderkunst. Zijn eigenlijke roem berust echter op de visionaire natuur van zijn kunst en op zijn buitengewone verbeeldingskracht, kortom op zijn doom pictures. Bosch’ actieve deelname aan de Onze-Lieve-Vrouwebroederschap bewijst zijn orthodoxie en zijn religieuze ijver. Hij onderging ook invloed van de Broeders van het Gemene Leven, een beweging die een exponent was van de Moderne Devotie. Een geleerde man als Bosch zal zeker veel te danken hebben gehad aan deze Broeders of aan hun school, die het belangrijkste opvoedingscentrum van ’s-Hertogenbosch was.
Wat de bespreking van de schilderijen betreft, brengt Martin weinig nieuws, alles blijft erg oppervlakkig. Maar hoewel hij toegeeft dat er bijvoorbeeld voor de Rotterdamse Bruiloft van Kana nog geen bevredigende verklaring werd gegeven, doet hij voor de Tuin der Lusten een beroep op de astrologie.
Naar verluidt heeft men slechts heel recent de betekenis van dit laatste werk gevonden in de astrologie en alchemie. Volgens Martin werd het drieluik geschilderd in 1504, het jaar waarin de planeten Sol en Luna samenkwamen (coniuncteerden) in het Huis van de Kreeft. Het onderwerp van de Tuin der Lusten is precies dit astrologisch verschijnsel en de connotaties daarvan. Er bestond een lange traditie van mystieke associaties tussen astrologische opvattingen en het christendom. Ruusbroec, geestelijke stichter van de Broeders van het Gemene Leven, vormde daar een onderdeel van. Op het linkerbinnenluik is de roze fontein het astrologische symbool van de Krab, het embleem van het teken van de Kreeft. Bovenaan een halve maan, teken van de planeet Luna, en onderaan een cirkelvormige opening, teken van de planeet Sol. Sol en Luna gaan dus samen in de Kreeft. Het linkerluik stelt het huwelijk voor van Christus, als de tweede Adam, met Eva als Ecclesia (de Kerk), een vereniging die in de late middeleeuwen werd weergegeven door de coniunctie van Maan en Zon (Kerk en Christus) in het teken van de Kreeft.
Op het middenpaneel zien we het Paradijs van Ecclesia, bevolkt door de kinderen van Venus die door Bosch’ tijdgenoten geïdentificeerd werd met Eva. De blauwe bol in het water is een symbool van de astrologische Maan. Alles is in harmonie onder de invloed van Venus en Luna, de planeten van liefde en moederschap. Het water met de badende vrouwen is de Vijver van Venus, de dieren daarrond zijn symbolen van de planeten en hun constellaties. Bosch viert hier de triomf van de liefde onder de auspiciën van de planeten Venus en Luna. Het rechterbinnenluik toont dan de negatieve invloeden van Luna en Venus. In het midden zien we de Boommens, van welk motief Bosch ook een tekening maakte en daar is de Boommens opgebouwd uit de tekens van Luna (vleermuizen, bomen en eieren). Op het rechterluik worden ook muzikanten gestraft: de planeet Venus was de beschermster van muziek en muzikanten.
[explicit]
