Pokorny 2016
“Alart du Hameel and Jheronimus Bosch – Artistic Relations and Chronologies” (Erwin Pokorny) 2016
[in: Jo Timmermans (ed.), Jheronimus Bosch – His Life and His Works – 4th International Jheronimus Bosch Conference, April 14-16, 2016, Jheronimus Bosch Art Center, ’s-Hertogenbosch, The Netherlands. Jheronimus Bosch Art Center, ’s-Hertogenbosch, 2016, pp. 264-276]
Alart du Hameel (circa 1450-1506) was een laatgothische architect, binnenhuisontwerper en graveur. Documenten tonen aan dat hij actief was in ’s-Hertogenbosch van 1478 tot 1494. Een aantal van zijn gravures (in het bijzonder Het Laatste Oordeel en De Krijgsolifant) werden duidelijk beïnvloed door Bosch. Hameel bracht op de gravures zijn logo, zijn familienaam en de herkomstsignatuur ‘bosche’ aan. Omdat Hameel in 1494 ’s-Hertogenbosch verliet, lijkt het logisch om – zoals Koldeweij in 2001 reeds voorstelde – dit jaar te beschouwen als een terminus ante quem voor al deze gravures. Deze vroege datering is niet in tegenspraak met de sterke invloed van Meester E.S., die actief was in de jaren 1460. Bovendien komt de kalligrafische stijl van Hameels herkomstsignatuur ‘bosche’ sterk overeen met de herkomstsignatuur ‘bocholt’ zoals die gebruikt werd door Israhel van Meckenem in de jaren 1480. Hieruit volgt dat we mogen aannemen dat Hameels bronnen, waaronder de Tuin der Lusten, reeds bestonden vóór 1494.
Deze laatste uitspraak veronderstelt dat Hameels gravures beïnvloed werden door Bosch’ Tuin der Lusten. Pokorny wijst op de gelijkenissen tussen Hameels krijgsolifant en de olifant op het linkerbinnenluik van de Tuin, en tussen een beer in de linkerbenedenhoek van Hameels Krijgsolifant en de beer die door een griffioen gedragen wordt op het middenpaneel van de Tuin. Maar over de twee olifanten schrijft Pokorny [p. 267, mijn vertaling]: ‘Nochtans kan [Bosch’] geschilderde olifant (…) niet als model gediend hebben voor de gravure’. En over de twee beren noteert hij [p. 267, mijn vertaling]: ‘Er zijn twee mogelijke verklaringen: ofwel maakten beide kunstenaars gebruik van hetzelfde prototype, ofwel gebruikte Hameel een meer gedetailleerde versie uit een ander schilderij of een tekening van Bosch’. Andere gelijkenissen tussen de Tuin en Hameels gravures worden door Pokorny niet gesignaleerd (althans niet in dit artikel). Waarom zou de Tuin dan ouder moeten zijn dan Hameels gravures?
[explicit 10 juni 2020]
