Silver 2001a
“Breaking a Smile – From Bosch to Bruegel” (Larry Silver) 2001
[in: Desipientia – zin & waan – Kunsthistorisch tijdschrift, jg. 8, nr. 2 (september 2001), pp. 38-46]
In dit artikel richt Silver de aandacht op de tekeningen, prenten en schilderijen van Pieter Bruegel de Oude die beïnvloed werden door Jheronimus Bosch. In Bruegels vroege tekeningen en prenten (deze laatste uitgevoerd door Pieter van der Heyden en gepubliceerd door Hiëronymus Cock) lijkt beeldende inventiviteit naar het voorbeeld van Bosch een doel op zichzelf geworden, een uitlaatklep voor de fantasie. Ook in zijn schilderijen maakte Bruegel gebruik van een Boschiaans idioom, waarbij inventiviteit en het uitbeelden van duivelse variaties meer beklemtoond werden dan de morele bedreiging van de deugd. Zulke werken brengen opnieuw het verschil voor ogen tussen Bosch en de generatie van Mandijn, Huys, Cock en Bruegel. Voor deze laatsten is de vindingrijke en entertainende vormgeving van fantastische monsters, zelfs tot op het niveau van lichtvoetig amusement, belangrijker dan de folteringen in de hel, en hun werken hebben zeker geleid tot plezier, mogelijk zelfs tot gelach. De van Bosch overgeërfde spirituele boodschap werd ondergeschikt gemaakt aan de vindingrijkheid van de creatieve kunstenaar.
Een uitzondering lijkt Bruegels Triomf van de Dood (Prado) te zijn. Hier benadert de kunstenaar het dichtst Bosch’ pessimisme, maar tegelijk maakt het schilderij zeer weinig gebruik van Bosch’ visuele modellen. Het is een uitzondering die de regel bevestigt, doordat eraan herinnerd wordt hoezeer Bruegel in zijn andere werken een glimlach toevoegde aan de Hel-scènes van Bosch.
[explicit 22 april 2020]
