Van Baaren 1987a
“De rozenkrans in het werk van Jeroen Bosch” (Th.P. van Baaren) 1987
[in: Hollands Maandblad, jg. 28, nr. 471 (februari 1987), pp. 32-34.]
De ‘vrouw’ met rozenkrans in de afbeelding van de Traagheid op het Zeven Hoofdzonden-tafelblad (Madrid) is een variant van de man in zijn luie stoel ernaast: ook zij is een uitbeelding van de hoofdzonde accidia. Voor de huisvrouw was het bidden van de rozenkrans namelijk een uitvlucht om aan het huishoudelijke werk te ontsnappen. Ook de non met rozenkrans onderaan rechts het middenpaneel van de Hooiwagen-triptiek staat in een negatieve context. Op Het Narrenschip en De Dood van een Vrek zijn de rozenkransen (respectievelijk van de non en van de vrek) waarschijnlijk slechts realistische details.
Het gegeven dat bij Bosch de rozenkrans in een negatief daglicht staat, zou te maken kunnen hebben met Bosch’ aversie tegen de bedelorden, vooral tegen de dominicanen en hun rozenkransgenootschap. Ook Dresen-Coenders (1983) zag in de abt onderaan het middenpaneel van de Hooiwagen (die eveneens een rozenkrans vastheeft) een satire op dit genootschap.
Volgens godsdiensthistoricus en iconograaf Van Baaren wordt in de Bosch-studie te weinig gewerkt vanuit zakelijke, objectieve overwegingen en te veel met subjectieve, vooringenomen stellingen. Hij heeft met deze korte behandeling van de rozenkrans in het Bosch-oeuvre het goede voorbeeld willen geven en alleen argumenten van kunsthistorische en godsdienstige aard gebruikt. In werkelijkheid is dit artikeltje nochtans niet vrij te pleiten van een dosis oppervlakkigheid en ondeskundigheid. De vrouw met rozenkrans op het Madrileense tafelblad is veeleer een geestelijke vrouw die de luie man aan zijn godsdienstige plichten komt herinneren en ook in de andere hier besproken fragmenten wijst de aanwezigheid van een rozenkrans hoogstwaarschijnlijk op de hypocrisie en de geestelijke traagheid van de personen die de rozenkrans vasthouden of er de bezitter van zijn. De rozenkrans zelf werd dus door Bosch niet negatief, maar positief voorgesteld.
(explicit)
