Rocquet 1995
Jérôme Bosch et l’étoile des mages (Claude-Henri Rocquet) 1995
[Reeks: Un certain regard, Nouvelles Editions Mame, Doornik-Parijs, 1995, 136 blz.]
Claude-Henri Rocquet is een Franse docteur en esthétique en tevens dichter en toneelschrijver. Dat laatste is waarschijnlijk verantwoordelijk voor de wolligheid en pseudopoëtische vaagheid waarin een groot gedeelte van deze tekst gedrenkt is. Af en toe doet Rocquet echter ook meer concrete mededelingen over Bosch’ Aanbidding der Wijzen-drieluik (Madrid, Prado) en soms zijn deze correct, soms ook minder correct of hypothetisch. Uitgebreide, wetenschappelijk betrouwbare argumentaties komen in elk geval nergens voor.
Bosch zou deze triptiek geschilderd hebben toen hij ongeveer zestig jaar oud was, rond 1510 dus [pp. 16/34] (zekerheid bestaat hierover echter niet). De opdrachtgevers waren Pieter Bronckhorst en Agnes Bosshuyse [p. 16] (een ondertussen achterhaalde visie). Op de in grisaille geschilderde buitenluiken staan nog twee schenker-figuren, die opvallen doordat ze in kleur geschilderd zijn: een oude man (de vader van Pieter of Agnes?) en een kind, dat op Pieter lijkt [p. 25]. De Aanbidding der Wijzen op het middenpaneel is een prefiguratie van de misviering, waarvan op de buitenluiken de waarachtigheid getoond wordt, via een uitbeelding van de Mis van de H. Gregorius en de Passie-taferelen [pp. 20/39]. Bosch’ bronnen waren waarschijnlijk miniaturen, processies en theatervoorstellingen [pp. 27/38/63].
De stad die op de achtergrond van het middenpaneel te zien is, is naar verluidt Jeruzalem [pp. 73/94] (en niet Bethlehem, zoals men eerder zou verwachten). Rocquet interpreteert de Drie Wijzen op het middenpaneel symbolisch als bekeerlingen tot het christendom die zich (gezien hun verschillende leeftijden) in verschillende fases van de bekering bevinden [pp. 105-106]. De ezel in de stal wordt positief geduid als de ezel van de Vlucht naar Egypte [p. 97]. De opening van de stal wordt echter in verband gebracht met de poort van de Hel [p. 119]. De reden hiervoor is dat de zogenaamde Vierde Koning zich in deze stalopening bevindt.
Deze Vierde Koning, waarvan het gelaat naar verluidt een beetje te rood is (in werkelijkheid zijn gelaat en hals van deze figuur hevig roodverbrand) werd door Lotte Brand Philip in 1953 geduid als de Antichrist. Rocquets interpretatie van deze figuur is zeer verwarrend. Nu eens ziet hij in de Vierde Koning Satan [pp. 93-95], dan weer de Antichrist, en bovendien stelt hij nog een nieuwe (erg zwak overkomende) hypothese voor: de figuur met het rode gezicht zou ook de profeet Balaam uit het Oude Testament kunnen zijn [pp. 97-100]. Rocquet noemt deze hypothese zelf terecht fragile, invérifiable [p. 107] en blijft verder schipperen tussen de Antichrist, Satan en Balaam [pp. 110/119]. Omdat Satan/Lucifer in de Apocalyps en elders in de Bijbel vergeleken wordt met de morgenster, ziet Rocquet een tegenstelling tussen de zogenaamde Vierde Koning in de stal en de ster van de Drie Wijzen die bovenaan het middenpaneel schittert.
Bosch’ Aanbidding der Wijzen-triptiek verdient duidelijk een meer verhelderende aanpak dan in deze monografie geboden wordt. Een pluspunt van deze uitgave zijn wel de talrijke detailopnamen in kleur en van zeer goede kwaliteit (van Giovanni Dagli Orti).
[explicit]
